قطر، میزبانی شایسته برای هیجان و رقابت!

قطر کشور کوچک، آرام و بی‌سروصدایی بود که اقتصاد خود را با ماهیگیری و صید مروارید می‌گذراند. اما اکتشاف نفت و گاز در سال ۱۹۴۰ این سرزمین را دگرگون کرد. قطر دارای سومین ذخایر گاز طبیعی دنیا بود و بر مبنای صادرات همین نفت و گاز روند توسعه‌ی خود را آغاز کرد. تا به امروز به علت جمعیت اندک و درآمدهای بسیار زیاد نفتی و گازی، از نظر درآمد سرانه، قطر چهارمین کشور قدرتمند بر پایه سرانه تولید ناخالص داخلی ، ششمین کشور بر پایه سرانه درآمد ناخالص ملی شناخته شده است. همچنین قطر دارای سومین رتبه‌ی برتر شاخص توسعه‌ی انسانی در جهان عرب در طبقه بندی سازمان ملل متحد است.

علیرغم تمام این آمارهای درخشان اما این کشور هنوز هم در یکی از مهمترین منابع درآمد از سایر کشورهای عربی خلیج فارس عقب بود و آن هم صنعت گردشگری در قطر بود. قطر مثل عربستان از جاذبه های گردشگری دینی یا مراسم حج برخوردار نبود و مثل ترکیه نمی‌توانست به جاذبه های تاریخی خود تکیه کند و صنعت گردشگری‌اش را بسازد. پس باید مثل امارات و بندر دبی، صنعت گردشگری خود را از هیچ می‌ساخت.

دورنمایی از اقتصاد گردشگری در قطر

توسعه صنعت گردشگری در قطر راه سخت‌تری به نسبت برخی کشورهای منطقه داشت اما یک مزیت نسبی هم داشت: درآمد بالا و جمعیت اندک. قطر این درآمد هنگفتش از نفت و گاز را وارد چرخه سرمایه‌گذاری بر صنعت گردشگری کرد. بخش مهمی از این کار نیازمند ایجاد جاذبه های گردشگری در قطر بود که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به میزبانی و برگزاری مسابقات ورزشی اشاره کرد. سهم سرمایه گذاری قطر در حوزه گردشگری بیش از ۲۱ میلیارد ریال قطر تا سال ۲۰۲۸ پیش‌بینی می‌شود.

این سرمایه گذاری ها در صنعت توریسم قطر در کنار ایجاد زیرساخت‌ها منجر به روندی صعودی از اواخر دهه ۲۰۰۰ میلادی شد. این روند تا سال ۲۰۱۶ به شکل تماماً افزایشی جلو می‌رفت تا اینکه در سال‌های بعدی مقداری افت را تجربه می‌کند. کرونا بر صنعت گردشگری قطر هم تأثیر هولناک خود را می‌گذارد. از سال ۲۰۲۲ با رفع محدودیت‌ها و البته برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال مجدداً درآمد گردشگری قطر به رونق می‌افتد و سال ۲۰۲۳ با ورود چهار میلیون گردشگر به قطر ، این کشور رکوردشکنی می‌کند.

درآمد گردشگری قطر ، روند روبه‌رشدی در سال‌های رونق توریسم این کشور در بازه‌ی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ داشت که در ادامه با کاهش همراه شد. البته این اتفاق باتوجه‌ به کاهش ورودی توریست خارجی به قطر در آن بازه چندان عجیب نیست. اما کرونا افت شدیدی بر درآمد گردشگری این کشور در سال ۲۰۲۰ تحمیل نکرد.

در ادامه به بررسی سرمایه گذاری قطر بر گردشگری ورزشی با تاکید بر دو رشته فوتبال و موتوراسپرت می پردازیم.

مسابقات موتو جی پی قطر

از مهمترین رشته های ورزشی در دنیا با رشد بالا، رشته های زیرمجموعه موتوراسپورت ( اتومبیل‌رانی و موتورسواری ) است. قطر در حوزه گردشگری ورزشی خود، توجه ویژه‌ای به این ورزش‌ها دارد. برای توسعه این رشته‌ها زیرساخت‌هایی لازم است که ابتدایی‌ترین آن‌ها داشتن یک پیست اتومبیل‌رانی حرفه‌ای با درجه یک فدراسیون اتومبیل‌رانی ( فیا ) است. قطر در سال ۲۰۰۳ ساخت پیست لوسیل را در شمال دوحه شروع کرد. این پیست میزبان افتتاحیه مسابقات موتوجی پی در قطر سال ۲۰۰۴ بود. قطر با سرمایه‌گذاری ۵۸ میلیون‌دلاری و به‌کارگیری هزار کارگر، این پروژه عظیم را در کمتر از یک سال تکمیل کرد.

در سال ۲۰۰۷ این پیست مجهز به نورپردازی‌های وسیعی شد تا بتواند مسابقات را در شب برگزار کند. این کار نه‌تنها به عملکرد بهتر ورزشی در شب‌ها با دمای خنک‌تر کمک می‌کرد بلکه به جذابیت مسابقه هم می‌افزود. پروژه نورپردازی پیست لوسیل قطر بزرگترین پروژه نورپردازی ورزشی جهان در محیط باز تا آن زمان بود. از سال ۲۰۰۴ تا به امروز پیست لوسیل برگزارکننده تمام مسابقات افتتاحیه فصل موتو جی پی بوده و تبدیل به یکی از رویدادهای محبوب این رشته بین طرفداران شده‌است. جالب اینجاست که تا پایان فصل جاری مسابقات در سال ۲۰۲۴ هنوز هم تنها مسابقه شبانه موتو جی پی در قطر برگزار می‌شود.

پیست لوسیل به یکی از مراکز موتور اسپورت در آسیای‌غربی تبدیل شد و مسابقات فراوانی در آن برگزار می‌شد. تا اینکه قطر موفق شد برای سال ۲۰۲۱ میزبانی یک مسابقه فرمول یک در قطر را برعهده بگیرد. این مسابقات سریع‌ترین، حرفه‌ای‌ترین، پرهزینه‌ترین و البته پربیننده‌ترین ورزش موتوراسپورت محسوب می‌شود. شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ موجب به هم ریختگی شدید جدول مسابقات فرمول یک شد چراکه بسیاری از کشورها دستور العمل‌های سخت بهداشتی برای ورود و خروج داشتند پس بسیاری از مسابقات لغو شد و پیست‌های دیگری جایگزین شدند. قطر در میان آشوب از این فرصت، حسن استفاده را کرد و با قراردادی بلند مدت خود را در جدول مسابقات وارد کرد.

قطر میزبان مسابقات فرمول یک | یک میزبانی ۱۰ ساله

قطر میزبانی بلندمدت ده ساله را در یک قرارداد نجومی از آن خود کرد که گفته می‌شود سالانه ۵۵ میلیون دلار بابت این میزبانی به مجموعه فرمول یک ( FOM ) پرداخت می‌کند. در نمودار زیر مدت قرارداد هر یک از پیست های فرمول یک حال حاضر برای میزبانی این مسابقات را مشاهده می‌کنید. جدول زیر هم میزان پرداختی حق میزبانی هر پیست را نشان می‌دهد که کشورهای غرب آسیا بابت این میزبانی هزینه هنگفت‌تری به نسبت کشورهای اروپایی پرداخت می‌کنند.

قطر میزبان جام جهانی ؛ گل‌زنی بزرگ قطر در صنعت گردشگری

بزرگترین رویداد ورزشی بعد از مسابقات المپیک ، جام جهانی فوتبال محسوب می‌شود. میزبانی جام جهانی نه تنها در حین برگزاری این رویداد بلکه در بلندمدت نیز به توسعه و پیشرفت گردشگری کشور میزبان کمک شایانی می‌کند. قطر برای کسب این میزبانی دورخیز بلندی از سال ۲۰۰۹ انجام داد. در نهایت در فوریه سال ۲۰۱۰ قطر از بین چهار رقیب دیگر خود یعنی آمریکا، کره جنوبی، ژاپن و استرالیا به عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ انتخاب شد. این انتخاب البته با حواشی فراوانی همراه بود چراکه اعضای فیا معتقد بودند قطر به علت نداشتن فرهنگ غنی فوتبالی و همچنین نداشتن زیرساخت‌های مناسب گزینه‌ی مناسبی نیست. اما این انتخاب بحث‌برانگیز بارها مورد انتقاد شدید رسانه‌ها و صاحب‌نظران فوتبالی قرار گرفت و حتی اتهاماتی مبنی بر رشوه‌گیری اعضای فیا برای اخذ این تصمیم و همچنین ورزش‌شویی از سوی قطر هنوز هم مطرح می‌شود.

هزینه گران ترین جام جهانی تاریخ فوتبال در قطر

قطر بودجه گزافی برای جام جهانی ۲۰۲۲ خرج کرد، رقمی که تا ۲۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. این جام جهانی قطر را تبدیل به پرهزینه ترین جام جهانی تاریخ این رقابت‌ها کرد.

اما سوال اینجاست که آیا همه‌ی این بودجه کلان صرفا برای برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ قطر هزینه شده‌است؟ پاسخ مقامات رسمی قطر منفی است. طبق گفته قطری‌ها هزینه خالص برگزاری خود مسابقات تنها هشت میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با دو جام جهانی گذشته در برزیل و روسیه رقم کمتری است. پس این هزینه صرف چه چیزی شده است؟

بیشترین هزینه‌کرد صرف زیرساخت‌های عظیمی شده‌است که بعد از جام جهانی هم برای این کشور باقی می‌مانند. پروژه‌های‌عظیمی چون احداث فرودگاه‌های جدید ، ایجاد راه‌ها و بنادر جدید و همچنین سیستم خطوط زمینی سبک. بنابر اظهارات مقامات قطری این هزینه‌ها جزو برنامه توسعه بلند مدت این کشور در افق ۲۰۳۰ بوده که در سال ۲۰۰۸ و پیش از کسب میزبانی جام جهانی در قطر تصویب شده‌است. در نمودار زیر مشاهده می‌کنید که رقم تخمینی قیمت پرهزینه ترین جام جهانی تاریخ به جز احداث زیرساخت ، صرف هزینه ساخت ورزشگاه های قطر ، تبلیغات و دو شهر لوسیل و دوحه شده‌است.

از مهم ترین الزامات زیرساختی برگزاری رویداد های بزرگ چون جام جهانی از منظر گردشگری ، اسکان گردشگران است. در توسعه زیرساخت های اقامتی به این موضوع هم توجه شد که تمام توریست ها و بازدیدکنندگان جام جهانی در یک سطح رفاهی نیستند که تنها خواستار هتل های چهار ستاره و پنج‌ستاره باشند. پس احداث هتل های یک ستاره ، دو و سه ستاره و همچنین ایجاد کمپ هایی برای اسکان هواداران که در هتل نمی‌مانند هم مورد توجه قرار گرفت.

در نمودار زیر تعداد اتاق های قابل اسکان ( Room-Key ) در بازه ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ را مشاهده می‌کنید. در بازه مذکور، مجموعا 37 درصد رشد اتاق صورت گرفته‌است که بیشترین رشد را اسکان‌هایی با کاربری غیر از هتل‌ها داشته‌اند.

در صنعت گردشگری و توریسم احداث زیرساخت یک موضوع است و میزان بهره‌برداری از آن موضوع دیگر. اینکه چقدر این اتاقهای اسکان گردشگران احداث شده برای توسعه گردشگری موفق عمل کرده‌است را باید در شاخصه‌های دیگری چون میزان اشغال و پُر بودن اتاق ها (occupancy) و همچنین تعداد شب های اقامت مسافران (Room-Night) سنجید. سنجش شاخصه تعداد شبهای اقامت به ما نشان می‌دهد یک مسافر چند شب در یک کشور مانده‌است. در نمودار زیر افزایش این شاخصه را در سال ۲۰۲۱ پس از محدودیت‌های ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ می بینیم.

در نمودار بعدی این آمار را در بازه سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ می بینم که البته برای مقایسه با سال اخیر تنها آمار اقامت های شبانه تا نیمه‌ی اول سال گزارش شده‌است. طبق این آمار افزایش ۱۷ درصدی از دوران پیشاکرونا تا دوران پساجام جهانی را شاهد هستیم. همچنین بیشترین رشد مجددا برای اقامتگاه های‌غیر‌هتلی قطر در جام جهانی است. از علل این رشد بی‌سابقه می‌شود به این موارد اشاره کرد: تاثیر جام جهانی در شناخته شدن قطر ، فعالیت های بازار تجارت جهانی ، کمپین های جهانی تبلیغاتی قطر چون « بیشتر احساس کن » و « پیرلو » و کمپین های تبلیغاتی در حوزه کشورهای خلیج فارس.

شاخصه مهم دیگر در بررسی‌های موفقیت صنعت گردشگری قطر ، میزان اشغال یا پر بودن (occupancy) اتاق‌های‌موجود است. در نمودار زیر تغییرات این شاخصه را در بازه‌ی چهار ساله به تفکیک هر ماه می بینید. اگر به سایر داده‌ها توجه کافی نکنیم ممکن است تحلیل این نمودار برای ما بسیار غلط‌انداز باشد. چراکه برای مثال علیرغم بهتر بودن آمارهای گردشگری قطر در سال های ۲۰۲۲ و ۲۰۱۹ اما سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ در این نمودار گوی سبقت را در میزان اشغال بودن ربوده اند.

در سال ۲۰۲۰  به علت ادامه احداث هتل برای اتاق بیشتر و همچنین کاهش گردشگر ورودی به قطر علت کرونا این آمار درصد پایین ۵۷ درصد را به خود اختصاص داده‌است. سال ۲۰۲۱ تعداد گردشگر ورودی بسیار بیشتر شده و این اتفاق، درصد اشغال اتاق‌ها را افزایش داده. در سال ۲۰۲۲ اما این درصد دربازه جام جهانی قطر افزایش داشته اما برداشته شدن محدودیت‌های بهداشتی کرونا در ماه سپتامبر موجب اضافه شدن اتاق‌های خالی فراوانی شده است که طبیعتا درصد اشغال را کاهش می‌دهند.

تأثیر مثبت برگزاری جام جهانی بر صنعت گردشگری قطر

از مهم‌‎ترین اهداف میزبانی مسابقات بین‌المللی برای میزبان همواره توسعه و پیشرفت گردشگری است. برای سنجش موفقیت این امر باید بنابر شاخصه‌هایی رونق گردشگری قبل و بعد از آن میزبانی را بسنجیم. مقایسه تعداد گردشگر وارد شده ، راه‌های ورود و مبدا آنها می‌توانند معیارهای مناسبی باشند.

در نمودار زیر می‌بینید که در مقایسه با نیمه اول سال‌های گذشته آمار تعداد توریست ورودی به قطر به میزان بسیار زیادی افزایش یافته، برای مثال از سال ۲۰۱۹ که آخرین سال پیشاکرونا بود تا ۲۰۲۳ تعداد گردشگر ورودی ۹۵ درصد افزایش داشته‌است. همچنین علاوه بر راه‌های ورودی هوایی و دریایی شاهد اضافه شدن مسیر زمینی هم هستیم. ورودی هوایی چندان تغییری نداشته اما در زمان برگزاری جام جهانی قطرر ورودی گردشگر از راه دریایی تقریبا دو برابر شده‌اند.

با مقایسه ملیت توریست های خارجی در قطر در طی نیمه اول سال‌های پیش از جام جهانی و پس از آن هم به این نتیجه می‌رسیم که تاثیر جام جهانی قطر در جذب گردشگران خارجی ناحیه خلیج فارس بسیار مثبت بوده‌است. در جدول زیر مشاهده می‌کنید که درصد ورودی گردشگران ناحیه خلیج فارس رشد قابل توجهی داشته‌است که این یعنی پای گردشگران همجوار قطر به این کشور باز شده است. این با توجه به حضور دو غول گردشگری در منطقه چون امارات و ترکیه اتفاق مهمی است.

آینده صنعت توریسم قطر

همان طور که بالاتر گفته شد قطر از سال ۲۰۰۸ برای افق ۲۰۳۰ خود سیاست‌گذاری کرده‌است. جام جهانی در قطر را هم در راستای همین برنامه توسعه کلان برگزار کرده‌است. در نمودار زیر درآمد سهم گردشگری قطر را از تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور می‌بینیم. پس از سقوط این شاخص در ایام کرونا، بعد از یکسال و در سال ۲۰۲۲ به لطف برگزاری جام جهانی در کشور قطر این شاخص به میزان پیشاکرونا خود رسید. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که این شاخص با روند رشدی ملایم تا سال ۲۰۲۸ به رقمی بیش از ۲۵ میلیارد دلار در سال برسد.

در نمودار بعدی سهم بخش گردشگری از اشتغال زایی قطر را مشاهده می‌کنید. در اینجا هم اثر برگزاری رویداد جام جهانی در مثبت شدن این شاخصه پس از سقوط آن در ایام کرونا دیده می‌شود. پیش بینی می‌شود این روند صعودی تا سال ۲۰۲۸ ادامه داشته باشد و در آن سال بیش از ۳۸۰ هزار شغل از طریق گردشگری در قطر ایجاد شود.

در نمودار آخر هم آمار چند شاخصه‌ی دیگر و همچنین پیش‌بینی رشد آنها را تا سال ۲۰۲۵ مشاهده می‌کنید به همراه دورنمای افزایش احتمالی‌شان. برای مثال پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۸.۳ میلیون شب – مسافر در قطر سپری شود که پتانسیل رسیدن به ۱۸.۸ را هم دارد و این بین حدود نیم میلیون فرصت افزایشی وجود دارد.

جمع بندی

با بررسی صنعت گردشگری در قطر می‌توانیم درس‌هایی برای به کار بستن در اقتصاد خود بگیریم. گردشگری در کشور قطر مثال خوبی برای مشاهده اصل مزیت نسبی در اقتصاد است. کشور قطر از لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای قرار گرفته است که با توجه به حضور توریستی ترین کشورهای خاورمیانه چون امارات و ترکیه توسعه گردشگری بین‌المللی بسیار رقابتی و سخت شده‌است. اما قطر از مزیت نسبی خود یعنی درآمد بالا و جمعیت کم استفاده می‌کند تا برای کشور خود جاذبه های گردشگری همانند جاذبه های گردشگری ورزشی ایجاد کند.

درس دیگری که می‌توانیم از قطر بگیریم سیاست‌گذاری درست در زمینه‌ گردشگری ورزشی است. قطر با کسب میزبانی جام جهانی ، توسعه زیرساخت برای برگزاری این رویداد را در طول سیاست‌های توسعه بلند مدت خود قرار داد تا عملا هم از جام جهانی به عنوان گسترش‌دهنده توریسم در قطر بهره ببرد. هم از آن به عنوان موتور محرکه‌ای برای رسیدن به همان سیاست‌های توسعه بلند مدت استفاده کند.

در نهایت باید گفت که اینها تنها بخشی از بررسی یک تجربه موفق اقتصادی بودند و نکات بسیار دیگری در بررسی های چندجانبه دقیق‌تر به دست خواهد آمد و از شاه کلیدهای پیشرفت اقتصادی هم استفاده از تجربیات دیگران است.