برگزاری مسابقات فوتبال جام ملت های آسیا ۲۰۲۳ در قطر به روزهای میانی خود رسیده است. جدای از این‌که هم‌قدم با یوزهای ایرانی می‌دوید یا خیر، بیاید نگاهی به قطر بیاندازیم. اما نه تیم فوتبال آن، به توریسم و گردشگری ورزشی قطر که آن را به یکی از قطب های گردشگری ورزشی دنیا تبدیل کرده است. حقیقتاً من که جای یک قطری بودم، برایم مهم نبود که عنابی‌پوشان سریع از جام جهانی ۲۰۲۲ کنار رفتند. ورای این‌ها به صنعت گردشگری کشورم فکر می‌کردم که می‌درخشد.
حالا شاید سؤال برایتان پیش آمده که حالا مگر قطر در زمینه گردشگری ورزشی چکار کرده و کجای دنیاست؟ اگر ساده و کوتاه بگویم، قطر در قله گردشگری ورزشی دنیاست. حتما اگر شما هم مثل نگارنده در یک سال گذشته توفیق سفر به قطر را نداشته‌اید، به‌واسطه دایره‌ی ارتباطی‌تان (در رسانه‌های اجتماعی) خیل سفر به قطر برای تماشای بازی های فوتبال جام ملت ها را می‌بینید. حال این‌که فوتبال تنها بخشی از پروژه جاه‌طلبانه قطر برای توسعه گردشگری ورزشی است و رویدادهایی همچون جام جهانی هندبال و… هم مسافران زیادی را از جای جای دنیا به کشور قطر کشانده است. اما فراتر از این تعریف و توصیف‌ها، بیاید نگاهی داده‌محور و پژوهشی به صنعت گردشگری ورزشی قطر بیندازیم و مقاله « برندهای ورزشی و گردشگری : چشم‌اندازهای غیرمنتظره توسعه متقابل » را که توسط تیانشا کا نوشته شده را بازخوانی و مطالعه کنیم.
انواع گردشگری ورزشی ؛ هم فال و هم تماشا
تعریف گردشگری ورزشی به معنای حلقه رابط دو صنعت گردشگری و ورزش است که به مسافران و تماشاگران این امکان را می‌دهد که مسابقات حرفه‌ای همچون جام جهانی فوتبال ، تنیس ، فرمول یک و… را تماشا کنند و در کنار آن یا مجزا به ورزش و تفریح بپردازند. پس به نظر می‌رسد توریسم و گردشگری ورزشی در دو سطح کلان و خرد قابل تعریف است. با این حال این نکته‌ی مهم را باید در نظر داشت که انواع گردشگری ورزشی ترکیبی از سیاست ، فرهنگ و اقتصاد است که نیازمند زیرساخت‌های مناسب و برنامه‌های راهبردی بلندمدت است.
چالش‌های گردشگری ورزشی و اقدامات قطر
با این‌که رشته گردشگری ورزشی ، فعالیتی شگفت‌انگیز و رضایت‌آور است که سطح رفاه مادی و معنوی جوامع را افزایش می‌دهد و تنوع و تبادل فرهنگی را غنا می‌بخشد، اما با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از چالش های اصلی، مسائل زیست محیطی است. فعالیت های گردشگری ورزشی مانند سایر رویدادهای بزرگ اغلب به دلیل نیازهای زیرساختی گسترده، اثرات محیطی بزرگی دارند و نگرانی‌هایی درباره مداخلات آب و هوایی ، آسیب به زیست‌بوم محلی و مصرف انرژی بالا پیرامون آن‌ها وجود دارد. نیاز به محصولات گردشگری مناسب و یکپارچگی زنجیره تأمین نیازهای گردشگران ، مورد مهم دیگری است که نیازمند توجه جدی است. برای مقابله با این مشکلات، قطر از راهکارهای نو و خلاقی استفاده کرده است. ساخت ورزشگاه های قطر سازگار با محیط زیست همچون استادیوم ۹۷۴ که از ۹۷۴ کانتینر ساخته شده و بعد از جام جهانی جمع‌آوری شد، نمونه‌ای از این امر است. آن‌ها تا سال ۲۰۳۰، می‌خواهند ۲۰درصد از کل انرژی کشور را انرژی‌های تجدیدپذیر به‌دست بیاورند و متعهد به کاهش گازهای گلخانه‌ای شده‌اند. همچنین توسعه زیرساخت های گردشگری در قطر مانند ساخت ۱۸۰ هتل تا سال ۲۰۲۳ و تداوم آن با ۵۰ هتل در حال ساخت دیگر، گسترش فرودگاه بین المللی دوحه ، ساخت و بازسازی هشت استادیوم بین‌المللی و مدرن ترین ورزشگاه قطر ، به‌کارگیری سه خط مترو پیشرفته و… بخشی از پروژه عظیم توسعه صنعت گردشگری ورزشی قطر هستند.
همکاری قطر با برندهای ورزشی برای توسعه گردشگری ورزشی
برگزاری جام جهانی قطر نمونه‌ای خوبی از همکاری برندهای ورزشی با کشورهای برگزارکننده رویدادهای ورزشی برای کسب درآمد و تولید ثروت است. از طرفی برندهای ورزشی معتبر جهان ، با حمایت های مالی خود برای تبلیغ و یا مشارکت در پروژه های ورزشی ، درآمد قابل توجهی را نصیب کشور میزبان می‌کنند. به‌عنوان مثال، برند نایکی تأمین کننده رسمی لباس های تیم ملی قطر و دست‌اندکاران و تیم های اجرای جام جهانی بود. در حالی‌که شرکت آدیداس تأمین‌کننده رسمی توپ های جام جهانی بود. از سویی دیگر، مسابقات جام جهانی توسط میلیون‌ها نفر دنبال و تماشا می‌شود. طبق گزارش سازمان برنامه‌ریزی و آمار قطر ، جام جهانی ۲۰۲۲ در قطر ، تعداد گردشگر خارجی برای تماشای جام جهانی به قطر سفر کرده‌اند ۱.۵میلیون نفر بوده که این امر فرصت مناسبی برای تبلیغ برند های ورزشی و غیرورزشی است. همکاری قطر با برندهای معروف ورزشی و توسعه زیرساخت‌ها در مسابقات فوتبال جام ملت‌های آسیا ۲۰۲۳ نیز ادامه یافته است.افزایش درآمد و سرمایه‌گذاری خارجی قطر با گردشگری ورزشی
بررسی درآمد فیفا از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ و مقایسه آن با بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که درآمد نهاد متولی فوتبال به ۷.۵ میلیارد دلار رسیده و درآمد فیفا ۱.۱ میلیارد دلار ( ۱۸درصد) نسبت به سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ افزایش یافته است. این آمارها به‌خوبی موفقیت قطر در میزبانی جام جهانی و در سطح کلان در پروژه توسعه گردشگری ورزشی را اثبات می‌کند. همچنین تعداد و نرخ رشد پروژه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در قطر افزایش یافته و از ۲۴ پروژه با نرخ رشد ۲۰.۸درصد در سال ۲۰۱۹ به ۱۴۳ پروژه با نرخ رشد ۳۴.۹درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است. قطر برنامه بزرگی را در راستای سند ملی ۲۰۳۰ خود برای ساخت و بازسازی هتل های قطر ، بهبود حمل و نقل ، احداث زیرساخت‌های ورزشی و… آغاز کرده که این سرمایه‌گذاری نه تنها بستر و حمایتی برای جام جهانی و جام ملت‌های آسیا ، بلکه میراثی دائمی برای صنعت گردشگری قطر است.
گردشگری در قطر مقصدی جذاب برای سفر و میزبانی توانا
علاوه بر مزایای اقتصادی، جام جهانی فوتبال، هندبال، جام ملت‌های فوتبال آسیا و… فرصتی برای ایجاد تصویری شاخص و مطلوب از کشور قطر هستند. در این رویدادها چه از طریق گردشگری ورزشی و چه از راه رسانه‌ای، فرهنگ، سنت، مهمان‌نوازی، پوشش و هویت قطری‌ها (و دنیای عرب) ساخته می‌شود و از بازنمایی‌های غیرواقع در گذشته تاریخی بافت‌زدایی می‌شود. برگزاری فستیوال های فرهنگی در قطر ، توجه به شاخص‌های فرهنگی کشورهای دیگر (حتی کشورهایی که در جام جهانی و جام ملت‌های آسیا حاضر نبوده و نیستند) و تبادل فرهنگی بخشی دیگر از اقدامات قطری‌ها در حین برگزاری این رویدادهای بزرگ هستند. قطر اکنون بازیگری مهم در صنعت ورزش ، اقصاد و گردشگری ورزشی است و ظرفیت‌های خود را به‌عنوان میزبانی توانا و جذاب به رخ جهانیان کشیده است.
قطار ایستاده را کسی سنگ نمی‌زند
از اعتراض آلمانی‌ها در زمین مسابقه، تا تهدیدهای نیامدن به قطر توسط نروژی که در نهایت نتوانست به جام جهانی ۲۰۲۲ راه پیدا کند، قطر متهم به نقض حقوق بشر و بهره‌کشی از کارگران غیربومی شده است. به‌علاوه کار طاقت‌فرسا در سرزمین شن و هوای سوزان قطر ، اغلب نگرانی مردم از وضعیت کارگران را به دنبال داشته است. اما این جنجال‌ها در زیر سایه میزبانی شایسته قطری‌ها رفته رفته رنگ باخت و آن‌ها توانستند به‌خوبی این مسئله را با تغییر و وضع قوانینی مانند ممنوعیت هر گونه کار در ساعت‌های ۱۰ تا ۱۵:۳۰، اجرای قانون محافظت از حقوق کارگران با الزام به پرداخت الکترونیکی حقوق و تأسیس بنیاد بیمه کارگران مدیریت کنند. باید این واقعیت را پذیرفت که اکنون قطر تبدیل به گزینه‌ای همواره آماده برای متولیان ورزش جهان است. این مهم به گفته خود آن‌ها هیچ‌گاه بدون کار، مشارکت و ازخودگذشتگی میسر نمی‌شد.
ایجاد شرایط مطلوب برای معلولان در ورزشگاه های قطر
در ورزشگاه های قطر محیط مناسب و بدون موانع برای افراد معلول و کم‌توان فراهم شده تا تجربه سفر و تماشای مسابقات ورزشی را برای آن‌ها بهبود بخشد. ایجاد محیط‌های بدون مانع در مسیرهای تردد و استادیوم های قطر ، در دسترس قرار دادن خدمات کمکی همچون ویلچر و ماشین گلف برای جابه‌جایی و آموزش بیش از ۳۵۰۰ نفر از کارکنان در زمینه برخورد و زیست با این افراد، تنها بخشی از اقدامات قطر برای توسعه گردشگری ورزشی برای افراد کم توان بوده است.
