عمره مفرده در ۱۵ سال اخیر با فراز و نشیب‌های بسیاری در هزینه و حتی اعزام در ایران همراه بوده است. از ابتدای سال ۹۴ که عمره متوقف شد و هیچ کاروان ایرانی از سوی سازمان حج و زیارت به عمره مفرده اعزام نشد، حدود ۶ میلیون نفر با پرداخت هزینه‌های مختلف برای زیارت خانه خدا ثبت‌نام و مبالغی را در بانک ملی یا ملت سپرده‌گذاری کرده بودند. ثبت‌نام عمره از اوایل دهه ۹۰ دیگر انجام نشد و افرادی که ودیعه‌گذاری کرده بودند تا بتوانند در کمتر از سه سال بعد راهی سرزمین وحی شوند، یک دهه است که منتظر تشرف به مکه هستند.
امسال پس از هشت سال قراربر این بود عمره مفرده برگزار شود و تا پایان سال جاری ۳۵۰ هزار نفر به زیارت خانه خدا بروند که در این زمینه هنوز توفیقی حاصل نشده است.
البته همچنان هزینه عمره مفرده از سوی مسؤولان اعلام نشده است. اما اگر قیمت عمره را یک هزار دلار هم در نظر بگیریم و حتی ارز ۴۲ هزار تومانی برای این سفر اختصاص پیدا کند، هزینه عمره بیش از ۴۰ میلیون تومان خواهد بود. البته این مبلغ بدون احتساب هزینه‌های مربوط به خرید فیش آزاد و هزینه‌های مربوط به سفر برای هر مسافر در سرزمین وحی است. که با احتساب همه این موارد به طور میانگین هزینه ای معادل ۱۴۰۰ دلار محاسبه خواهد شد.
هدف از مطالعه پیش رو، پس از بررسی فراز و نشیب‌های هزینه سفر به عمر مفرده در ایران در سال های اخیر، مقایسه هزینه سفر به این سفر معنوی در میان برخی کشورهای مسلمان نشین آسیایی و عربی با ایران بر مبنای دو شاخص بعد مسافت تا سرزمین عربستان و میانگین درآمد سالیانه در برخی از این کشورها در مقایسه با هزینه‌های مربوط به سفر حج عمره است.
فراز و نشیب‌های هزینه عمره مفرده در ۱۵ سال گذشته در ایران
هزینه عمره مفرده در ۱۵ سال اخیر فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرده؛ به طوری که در برخی سال‌ها هزینه این سفر با افزایش بیش از ۲۰ درصدی همراه بوده است. از ابتدای سال ۹۴ که عمره متوقف شد و هیچ کاروان ایرانی از سوی سازمان حج و زیارت به عمره مفرده اعزام نشد، حدود ۶ میلیون نفر با پرداخت هزینه‌های مختلف برای زیارت خانه خدا ثبت‌نام و مبالغی را در بانک ملی یا ملت سپرده‌گذاری کرده بودند. ثبت‌نام عمره از اوایل دهه ۹۰ دیگر انجام نشد و افرادی که ودیعه‌گذاری کرده بودند تا بتوانند در کمتر از سه سال بعد راهی سرزمین وحی شوند، یک دهه است که منتظر تشرف به مکه هستند.
از ۱۵ سال گذشته بسیاری از مشتاقان سفر عمره با ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان به امید زیارت خانه خدا ثبت‌نام کرده بودند. شاید در حال حاضر این مبالغ کم باشد و به چشم نیاید، اما در آن سال‌ها بخش قابل توجهی از هزینه عمره را شامل می‌شد. البته پیش از آن هم بسیاری از متقاضیان با ودیعه‌گذاری کمتر از ۱۰۰ هزار تومان در نوبت تشرف به عمره مفرده بودند.
البته همچنان هزینه عمره مفرده از سوی مسؤولان اعلام نشده است. اما اگر قیمت عمره را یک هزار دلار هم در نظر بگیریم و حتی ارز ۴۲ هزار تومانی برای این سفر اختصاص پیدا کند، هزینه عمره بیش از ۴۰ میلیون تومان خواهد بود؛ یعنی افرادی که در بانک سپرده‌گذاری کرده بودند، با احتساب سود سپرده باید این مبلغ را بپردازند.
نکته اینجاست که سپرده و سود آن در بانک شاید کمتر از ۲۰ درصد هزینه سفر باشد؛ در حالی که در همان سال‌هایی که زائران در بانک ودیعه‌گذاری کرده بودند، شاید این مبلغ نیمی از هزینه سفر را شامل می‌شد.
سال ۹۰ به یکباره هزینه عمره با افزایش نرخ دلار، رشد قابل توجهی پیدا کرد و متوسط هزینه عمره با ۵۰ درصد افزایش، به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان رسید. در سال ۹۱ با رشد بیش از ۵۰ درصدی، هزینه عمره به صورت متوسط ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان اعلام شد. بر همین اساس، هزینه عمره از ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان تا ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بود که این تفاوت قیمت‌ها به وضعیت اسکان و پروازها بستگی داشت. با این وجود، در سال ۹۲ هزینه عمره با کاهش، به طور متوسط ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان اعلام و کف و سقف قیمت‌ها هم یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تا ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تعیین شد. در سال ۹۳ هزینه عمره متوسط حدود سه میلیون تومان بود که کمترین و بالاترین قیمت کاروان‌ها از یک میلیون و ۸۵۰ هزار تومان تا سه میلیون و ۷۰۰ هزار تومان متناسب به زمان اعزام، کیفیت هتل و نوع پرواز متفاوت اعلام شد.
سال ۹۴ نیز بسیاری از زائران برای زیارت خانه خدا ثبت‌نام کرده و خود را برای سفر عمره آماده کرده بودند. اما پس از تعرض به ۲ نوجوان ایرانی در فرودگاه جده، عمره مفرده با دستور وزیر ارشاد وقت متوقف شد و از ۲۴ فرودین آن سال هیچ زائری در قالب کاروان زیر نظر سازمان حج و زیارت از کشورمان به عمره اعزام نشد. در سال ۹۴ فاجعه منا هم رخ داد و روابط ایران و عربستان به تاریکی رفت؛ تا اینکه با اعدام شیخ باقر نمر، رهبر شیعیان عربستان به طور کلی روابط ایران و عربستان قطع و سفارتخانه‌ها هم تعطیل شدند.
اکنون هم که پس از هشت سال عمره قرار است از سر گرفته شود، با توجه به اینکه هزینه این سفر به صورت ارزی محاسبه میشود، قیمت سفر عمره با افزایش نرخ دلار نسبت به سال ۹۴ که آخرین اعزام زائران به عمره را داشتیم، رشد قابل توجهی خواهد داشت. در سال ۹۴ قیمت دلار آزاد حدود سه هزار و ۵۰۰ تومان بود که اکنون این مبلغ به بیش از ۵۰ هزار تومان رسیده است.
مقایسه هزینه‌های حج عمره مفرده در کشورهای آسیایی با توجه به شاخص میانگین درآمد سالیانه
هر ساله میلیون‌ها نفر از مسلمانان جهان برای سفر معنوی عمره مفرده به مکه و مدینه سفر میکنند اما سفر به عربستان شامل پرواز، هتل و اقامت برای مسلمانان برخی کشورها بسیار سنگین است. دولت‌های اسلامی معمولا بسته‌های سفر با قیمت ثابت به مردم ارائه می‌دهند تا حتی افرادی با درآمد کم، فرصت حضور در حج را داشته باشند.
برای مسلمانان مالزی، حج تمتع یا سفر عمره مفرده سفری تقریبا ارزان است؛ چرا که متوسط درآمد مردم این کشور بسیار بالاتر از هزینه سفر حج یا عمره مفرده است، اما از سویی دیگر مردم کشوری چون بنگلادش باید چندین سال پول ذخیره کنند تا بتوانند از عهده هزینه های سفر حج یا عمره بر بیایند.
در مصر نیز هزینه سفر حج عمره مفرده، نیمی از درآمد سالیانه است؛ هر یک از شهروندان مصری باید میانگین ۶۵۰ الی ۲۰۰۰ دلار صرف سفر حج عمره کنند، در حالی که متوسط درآمد آنها در یک سال نزدیک ۴۵۰۰ دلار است. در مالزی هزینه سفر عمره مفرده بین ۱۵۰۰ تا ۴۵۰۰ هزار دلار و متوسط درآمد سالیانه بیش از ۹ هزار دلار است و سفر حج عمره در مقایسه با سایر کشورهای مورد بررسی برای مردم این کشور مناسب‌تر است.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از بانک جهانی، در بنگلاش متوسط درآمد سالیانه افراد کمی بیش از ۱۰۰۰ دلار است، اما هزینه حج از مرز ۱۴۰۰ دلار فراتر می‌رود و به همین ترتیب مسلمانان هند نیز برای تشرف به سفر معنوی عمره نیز باید حدود ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ دلار هزینه میکنند، درحالی که درآمد متوسط آنها در یک سال به ترتیب کمتر و بیشتر از ۲ هزار دلار است. در پاکستان نیز هزینه سفر به عمره تقربیا سفر گرانی به شمار می‌آید.
در ایران نیز با توجه میانگین درآمد سالیانه یعنی عددی در حدود۳۳۲۴ دلار، مبلغ ۱۴۲۷ دلار برای هر نفر جهت تشرف به سفر حج عمره مفرده، با توجه به اینکه این مبلغ بدون درنظر گرفتن هزینه‌هایی است که هر شخص در کشور مقصد خواهد داشت، هزینه سنگینی است. اغلب خانوارهای ایرانی با توجه به میانگین درآمد پایین ماهیانه و تورم بسیار بالا در کشور از عهده مخارج چنین سفری برنخواهند آمد.
مقایسه هزینه سفر حج عمره در میان برخی از کشورهای مسلمان نشین آسیایی و عربی با توجه به شاخص بعد مسافت
عوامل گوناگونی از جمله افزایش قیمت‌ها به خصوص قیمت مواد غذایی، افزایش هزینه خدمات الزامی، افزایش مالیات بر ارزش افزوده در عربستان (از ۵ درصد به ۱۵ درصد) و همچنین افزایش قیمت بلیت هواپیما در جهان باعث شده که هزینه انجام سفر حج امسال بیشتر از سال‌های دیگر باشد.
در جداول زیر هزینه سفر به حج عمره مفرده در بین برخی از کشورهای عربی و آسیایی با توجه به شاخص بعد مسافت، یعنی میزان دوری و نزدیکی به کشور عربستان که به طور قطع در هزینه مربوط به تهیه بلیط هواپیما برای سفر به کشور عربستان تعیین کننده است مقایسه هایی صورت گرفته است.
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود هزینه های مربوط به سفر حج عمره مفرده در میان کشورهای مسلمان نشینی که کمترین فاصله را هوایی را با کشور عربستان صعودی دارا هستند نشان داده شده است، میانگین هزینه های سفر حج عمره در میان این کشورها یعنی کشورهایی که کمتر از هزار کیلومتر با عربستان صعودی فاصله دارند در حدود ۸۹۰- ۲۴۰۰ دلار است.
همچنین هزینه بلیط رفت و برگشت هواپیما از مبدا پایتخت کشورهای فوق به مدینه و از مدینه به پایتخت هریک از کشورهای موجود، با یکدیگر مقایسه شده است (قیمت بلیط رفت و برگشت هواپیما در هر کدام از کشورها بر اساس کمترین قیمت پیشنهادی ذکر شده است)، بر اساس گزارش ارقام موجود در جدول به نظر میرسد، شاخص فاصله مکانی هریک از کشورها تا کشور عربستان تاثیری در تعیین میزان بلیط هواپیما نداشته است. و شاخص های دیگری قیمت بلیط رفت و رفت برگشت از هریک از کشورها را تا کشور مقصد تحت تاثیر قرار می دهد. میانگین هزینه بلیط هواپیما در میان این کشورها در بازه ۲۲۵- ۳۷۰ دلار قرار دارد.
همچنین اطلاعات مربوط به هزینه اقامت به همراه هتل برای هریک از کشورها به تفکیک گزارش شده است، بر اساس این گزارش به نظر میرسد بیشترین میانگین قیمت مربوط به کشور اقامت با هزینه ۳۵۰۰$ – ۸۵۰۰ $ و کمترین بازه قیمت مربوط به کشور قطر با هزینه ۹۵۰ $- ۳۵۰۰$ میباشد.
در جدول فوق هزینه سفر به حج به عمره مفرده در میان کشورهایی مقایسه شده است که از جهت شاخص بعد مسافت در بازه هزار تا سه هزار کیلومتری از کشور عربستان صعودی واقع شده اند. کشور ایران نیز در لیست این کشورها قرار گرفته است. همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود؛ میانگین هزینه سفر به حج عمره در لیست این کشورها در بازه ۶۵۱ – ۶۱۳۱ دلار است. ایران با هزینه ۱۴۲۷ دلار در میان کشورهای لیست فوق به نظر میرسد، در هزینه های مربوط به سفر حج عمره با سایر کشورهایی که از نظر بعد مسافت در مقیاس قابل مقایسه ای قرار گرفته است تفاوت فاحشی ندارد. در این میان هزینه بلیط رفت و برگشت هوابیما در کشور ایران با مقدار۷۳۵$ در مقایسه با سایر کشورهایی که به لحاظ بعد مسافت در فاصله بالای ۲۰۰۰ کیلومتر نسبت به کشور عربستان قرار گرفته اند در مقایسه با کشورهایی مثل افغانستان، پاکستان در یک حدود قیمت قرار گرفته و این در حالیست که قیمت بلیط در کشورهایی مثل هند و ترکیه در مقایسه با ایران به مقصد کشور عربستان مناسب تر است. در این میان کشور لیبی با ۱۲۴۸$ بیشترین هزینه را به خود اختصاص داده است.
همچنین هزینه بلیط رفت و برگشت هوابیما به تفکیک برای هر کدام از این کشورها بر مبنای کمترین قیمت بیشنهادی گزارش شده است. گزارش موجود در این جدول نیز موید آنست که شاخص مسافت تا کشور عربستان تعیین کننده قیمت بلیط رفت و برگشت از کشورهای فوق نبوده و شاخص های دیگری تعیین کننده هزینه مربوط به بلیط هوابیما می باشد. به عنوان مثال در کشورهایی که تعداد مسلمان بیشتری زندگی میکنند به طور قطع تعداد متقاضیان جهت تشرف به این سفر معنوی بیشتر خواهد بود و بطبع رقابت بیشتری بین شرکت های هوابیمایی جهت جذب متقاضی بیشتر و اعلام هزینه های کمتر شکل خواهد گرفت.
در این میان بیشترین هزینه مربوط به بلیط هوابیما مربوط به کشور لیبی با قیمت ۱۲۴۸$ و کمترین آن مربوط به کشور مصر با قمیت ۳۱۲$ میباشد.
همچنین بیشترین هزینه مربوط بلیط و اقامت و مالیات مربوط به کشور افغانستان با عدد ۴۰۲۰$-۸۷۰۰$ و کمترین مربوط به کشورهای لبنان و مصر با عدد ۲۳۰۰$- ۷۰۰۰$ می باشد.
در جدول فوق، هزینه های سفر به حج عمره در میان کشورهای مسلمان نشینی نمایش داده شده است که بالای چهار هزار کیلومتر با کشور عربستان صعودی فاصله هوایی دارند. هزینه سفر حج در میان این کشورها به طور میانگین بین ۸۰۰-۴۳۰۰ دلار است.
به روال جداول قبل هزینه های به دست آمده جهت هزینه رفت و برگشت به مدینه منوره از مقاصد گوناگون که بالای چهار هزار کیلومتر با کشور عربستان فاصله دارند به تفکیک کشورها گزارش شده است. نتایج حاصل از جول فوق نیز نشان می دهد که شاخص بعد مسافت بر در مقایسه با کشورهایی که در این جدول وجود دارند تاثیر معناداری بر هزینه بلیط هوابیما نداشته است و در تعیین هزینه بلیط به طور قطع شاخص های دیگری نیز دخیل است.
البته این نکته قابل ذکر است که هنگام مقایسه این جدول با جدول کشورهایی که کمترین فاصله هوایی با کشور عربستان را دارند یا در بازه هزار تا سه هزرا کیلومتر قرارا گرفته اند میتوان اختلاف قیمت بلیط هوابیما و تغییر روند افزایشی هزینه های بلیط را مشاهده نمود.
همچنین بیشترین هزینه های مربوط به اقامت و بلیط هوابیما در میان کشورهایی که به لحاظ شاخص بعد مسافت در بالای چهار هزار کیلومتر با کشور عربستان قرار گرفته اند مربوط به کشور مالزی با میزان ۴۱۰۰$- ۸۷۵۰$ و کمترین هزینه مربوط کشور نیجریه با میزان ۲۸۰۰$- ۷۵۰۰$ می باشد.
کلام آخر
در جمع بندی میتوان اینچنین توضیح داد که؛ در مقایسه هزینه های حج عمره مفرده ایران با سایر کشورهای مسلمان نشین آسیایی و عربی، چه کشورهایی که به لحاظ شاخص بعد مسافت فاصله کمتری نسبت به ایران تا کشور عربستان صعودی دارند و چه کشورهایی که به لحاظ این شاخص فاصله کمتری دارند و حتی کشورهای گروه سوم یعنی، کشورهایی که به لحاظ بعد مسافت در مقایسه با کشور ایران در یک حدود تقریبی با کشور عربستان قرار گرفته اند، ایران درمقایسه با تمامی این کشورها با هزینه ۱۴۲۷ دلار تفاوت فاحشی را به خود اختصاص نداده است. و به لحاظ هزینه در خط میانگین سایر کشورها قرار گرفته است. اما نکته ای که در خور توجه است و در این یادداشت نیز به آن پرداخته شده است؛ میزان هزینه سفر به حج عمره مفرده برای هر نفر با توجه میانگین درآمد سالیانه مردم ایران است. در حال حاضر میانگین درآمد سالیانه مردم ایران عددی درحدود ۳۳۲۴ دلار است. بدیهی است با توجه به شرایط اقتصادی در ایران یعنی وضعیت تورم در جامعه ایرانی و وضعیت درآمد بایین خانوارهای ایرانی، برآمدن از عهده چنین هزینه ای جهت تشرف به سفر معنوی عمره برای اکثریت خاانواده های ایرانی سخت خواهد بود.
همچنین در بخشی از این گزارش هزینه مربوط به بلیط رفت و برگشت هواپیما بین کشور ایران در مقایسه با سایر کشورهایی که در فاصله دوهزار الی سه هزار کیلومتری کشور عربستان قرار گرفته اند گزارش شده است. نتیجه این مقایسه نیز نشان می دهد: کشور ایران با هزینه بلیط ۷۳۵$ با کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان برابری میکند اما کشورهایی همچون ترکیه و هند با وجود بعد مسافت تقریبا یکسان از عربستان در مقایسه با ایران، قیمت های مناسب تری به خود اختصاص داده اند. در این میان کشور لیبی با مقدار ۱۲۴۸$ بیشترین هزینه بلیط را به خود اختصاص داده است.
یک پاسخ
بسیار عالی بود