اهدای قانونی کتاب چیست؟ در ایران حتی نام آن را نشنیده اید!

لینک اشتراک صفحه

کپی شد

هدف اهدای قانونی کتاب، حفظ، نگهداری و انتقال نشریات حاوی محتوای فکری، از جمله میراث فرهنگی کشور به نسل‌های بعد است. اهدای قانونی کتاب، یک تعهد قانونی در سطح ملی است. ناشران باید تعداد معینی از نسخ کتب و مقالات در دست انتشار را به یک آرشیو ملی اهدا کنند. به این آرشیو، «محل اهدای قانونی کتاب» می‌گویند. در بسیاری از کشورها، طبق قانون، حداقل باید دو نسخه از مستندات منتشر شده اهدا شود که البته استثنائاتی نیز وجود دارد. علاوه بر این، در برخی کشورها، تنها کتاب‌های چاپی اهدا می‌شود، درحالی‌که در سایر کشورها نسخه‌های دیجیتالی و سایر فرمت‌ها نیز مشمول قانون می‌شود. در بسیاری از کشورها، سیستم اهدای قانونی کتاب، به‌روزرسانی شده و شامل نسخه‌های دیجیتالی نیز می‌شود. در طول مقاله، برای سادگی از عبارت «اهدای کتاب» به جای «اهدای قانونی کتاب» استفاده می کنیم.

نظرسنجی اهدای قانونی WIPO

سازمان جهانی مالکیت معنوی یا به اختصار وایپو یکی از ۱۶ آژانس تخصصی سازمان ملل متحد تحت نظر مجمع عمومی سازمان است. هدف این سازمان حمایت از مالکیت فکری یک اثر است. برای تکمیل و تایید داده‌های صنعت نشر که ازطریق نظرسنجی IPA-WIPO گردآوری شده‌اند، WIPO نظرسنجی اهدای کتاب را در سال ۲۰۱۹ انجام داد. آرشیوهای قانونی ملی ۵۵کشور/محدوده به نظرسنجی پاسخ دادند. در این بین، ۵۲کشور داده‌های اهدای کتاب خود را در سال ۲۰۱۸ به‌اشتراک گذاشته بودند.

نقشه پراکندگی اهدای قانونی کتاب — نقشه توزیع ۵۲ کشوری که داده های اهدای کتاب را منتشر کرده اند.

محدودیت های گردآوری داده‌های مربوط به اهدای قانونی کتاب

گردآوری داده های مربوط به اهدای کتاب محدودیت های زیر را در پی دارد:

الف) در برخی حوزه‌ها، اهدای نسخه‌های منتشر شده، الزامی است، درصورتی‌که در سایر کشورها داوطلبانه است؛

ب) در برخی کشورها، اهدای هردو نوع نسخه‌های چاپی و دیجیتالی، الزامی است، درحالی‌که در سایر کشورها چنین الزامی صرفا درباره نسخه‌های چاپی وجود دارد؛

ج) داده‌های مربوط به درآمد و تعداد نسخه‌های فروخته شده از چنین سیستمی، دردسترس نیستند. با این وجود، پرداختن به برخی از این محدودیت‌ها برای استنتاج داده‌های قابل مقایسه ممکن است.

مزایای گردآوری داده های مربوط به اهدای قانونی کتاب

با وجود همه ی محدودیت های ذکر شده، گردآوری این داده ها چندین مزیت دارد. مهم‌ترین این مزایا عبارت‌اند از:

الف) داده‌های قابل اطمینانی که به‌راحتی از طریق یک مقام قانونی کشوری قابل دسترسی است؛

ب) پوشش‌دهی جامع در مقایسه با داده‌های نظرسنجی؛

ج) اینکه شامل نسخه‌هایی می‌شود که خود مولف، آن را منتشر کرده است.

فرض‌های در نظر گرفته شده به هنگام داده برداری

برای پرداختن به برخی از محدودیت داده‌های مذکور، داده‌های اهدای کتاب که در اینجا به آن‌ها اشاره کرده‌ایم، مبتنی بر معیارهای زیر هستند:

داده‌های کشورهایی که سیستم اهدای کتابشان برمبنای پرداخت داوطلبانه پیش می‌روند، مستثنی شده‌اند؛
تنها داده‌های کتاب‌های (عناوین) چاپی به‌حساب آمده‌اند و بقیه فرمت‌ها مستثنی شده‌اند؛
برای اجتناب از محاسبات اشتباه، محاسبه بر اساس هر عنوان است (در برخی کشورها با چاپ بیش از یک نسخه از کتاب، اهدا الزامی می‌شود).

علی رغم تلاشی که در این گزارش درجهت هماهنگ‌سازی داده‌های گردآوری‌ شده انجام گرفته، باید هنگام مقایسه بین داده‌های کشورهای مختلف، مراقب بود، زیرا در برخی کشورها اهدا تنها شامل نسخه‌های چاپی می‌شود، درحالیکه تعداد کشورهایی که اهدای کتاب شامل نسخه‌های چاپی و دیجیتالی می‌شود، زیاد است. همچنین نکات زیر را در بررسی داده ها باید در نظر گرفت:

یک انتشاراتی وقتی باید اهدای کتاب انجام دهد که نسخه کتاب، در دسترس عموم قرار گرفته؛ چه برای فروش و چه به رایگان.
در پرتغال، انتشاراتی‌ها به‌صورت قانونی موظف هستند که ۱۱ نسخه از کتاب‌های منتشر شده را اهدا کنند. در مالزی، تعداد نسخه‌هایی که لازم است به کتابخانه ملی مالزی اهدا شود، پنج عدد است.
در سال ۲۰۰۶ قانون در آلمان عوض شد و اهدای کتاب برای تمامی نسخه‌های الکترونیکی الزامی شد. به همین صورت، ژاپن نیز در سال ۲۰۱۳ قانونش را عوض کرد. از این تاریخ، قانون اهدا برای تمامی کتاب‌ها، ژورنال‌ها، مجلات و سایر نسخه‌های منتشر شده در کتابخانه کنگره ملی ژاپن الزامی است.
هلند و سوییس به نظرسنجی پاسخ دادند، اما عنوان کردند که هیچ سیستم اهدای کتابی در دست اجرا ندارند.
داده‌های نپال نیز به‌ همین دلیل درگزارش نیامده‌ است.
داده‌های اتریش، آلمان و ژاپن نیز در گزارش نیامده‌اند، زیرا نمی‌توان کتاب‌ها (عناوین) را از سایر نسخه‌های منتشر شده جدا کرد. داده‌های آمریکا نیز در گزارش نیامده‌ است، زیرا برای حق نشر، رویه‌ای گزینشی دارد که بدین معنی است که تمامی کتاب‌های منتشر شده تحت پوشش این سیستم قرار نمی‌گیرند.

در سال ۲۰۱۸، چند کتاب به آرشیوهای ملی اهدا شده‌اند؟

داده‌های مربوط به کتاب‌هایی که درطول پنج سال گذشته اهدا شده‌اند، برای ۴۶کشور/محدوده دردسترس است. این نشان می‌دهد که تعداد کتاب‌های اهدا شده به آرشیوهای ملی قانونی از ۸۶۹۴۹۶ در سال ۲۰۱۴ به ۱۰۱۴۸۵۶ در سال ۲۰۱۸ افزایش یافت. قسمتی از این آمار به‌دلیل تنظیم قانون جدید مبنی بر الزامی بودن اهدای کتاب برای نسخه‌های دیجیتال تغییر پیدا کرد.

مجموعه تعداد کتب اهدایی — مجموع تعداد کتاب‌های اهدا شده در کشورهای مختلف از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸. محور قائم بر اساس ۱۰۰۰ کتاب است.

نرخ رشد کتاب اهدایی — رشد مجموع تعداد اهدای کتاب از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸. انواع فرمت های کتاب در نمودار در نظر گرفته شده است. بیشترین رشد اهدا مربوط به کتب دیجیتال است.

بالاترین تعداد کتاب‌های منتشر شده و اهدا شده به آرشیوهای ملی قانونی در سال ۲۰۱۸ مربوط به بریتانیا بود (۲۱۰۶۲۸)، سپس روسیه (۱۱۶۹۱۵)، جمهوری کره (۹۰۶۲۰)، فرانسه (۸۲۳۱۳)، ترکیه (۷۱۰۷۴)، اسپانیا (۶۷۸۸۴) و ایتالیا (۶۰۰۵۸). هرچند لازم به ذکر است که از چندین بازار قانونی کتاب، عمدتا بازارهای آمریکا، چین، آلمان و ژاپن، در این نظرسنجی یاد نشده است.

تعداد کتب اهدایی به تفکیک کشورها — تعداد کتب اهدا شده در کشورهای مختلف. بیشترین تعداد کتب اهدا شده مربوط به کشور انگلستان است. لازم به ذکر است که قانون اهدا کتاب در این کشور از سال ۱۶۶۲ وجود دارد.

داده‌های تفکیک‌شده ازنظر فرمت برای ۱۲کشور دردسترس است. بیشترین سهم کتاب‌های دیجیتال در آرشیوهای ملی متعلق به بریتانیا (۶۱.۸درصد)، کلمبیا (۵۹.۱درصد)، فنلاند (۵۹درصد) و پاراگوئه (۴۹درصد) است. درمقابل، سهم کتاب‌های دیجیتالی اهدا شده به آرشیوهای ملی قانونی در کرواسی، غنا، قزاقستان، صربستان، اوکراین و ویتنام، کمتر از یک درصد است.

تعداد کتب اهدایی به تفکیک کشورها در انواع فرمت. — نسبت فرمت های مختلف در بین کتب اهدا شده در کشورهای مختلف. دقت کنید که در کشور انگلستان کتب دیجیتال درصد زیادی از کتب اهدایی را در بر می گیرد. قانون اهدای کتب دیجیتال در انگلستان از سال ۲۰۱۳ وضع شده است.

اهدای قانونی کتاب و ثمرات آن

کافیست در گوگل به زبان شیرین پارسی جست‌و‌جو کنید «اهدای قانونی کتاب» تا با میلیون ها نتیجه الا اهدای قانونی کتاب رو‌به‌رو شوید! اهدای کتاب اگر به صورت قانونی کارآمد در کشور اجرا شود قطعا منجر به غنای کتاب‌خانه‌های کشور خواهد شد. کشور‌هایی نظیر بریتانیا با تنها نیمی از سرمایه ادبی ما کتاب‌خانه‌هایی به بزرگی چند برابری کتاب‌خانه های ما دارند. اولین قدم در این راستا، آگاه سازی جامعه است. پس با نمافر در بازنشر این مطلب همراه باشید. همچنین از اینجا می توانید به بسیاری از آمارهای جذاب در حوزه کتاب دسترسی داشته باشید.

پی‌نوشت‌ها:

این مطلب در تاریخ دسامبر ۲۰۱۹ با عنوان «Legal Deposits Survey» در وب‌سایت وایپو منتشر شده است. نمافر آن را در تاریخ ۱۹ آبان ۱۳۹۹ با عنوان «اهدای قانونی کتاب چیست؟در ایران حتی نام آن را نشنیده‌اید» منتشر کرده است.

دیدگاه ها

محمدسعیدشفیعی گفت:

شهریور ۱۶, ۱۴۰۰ در ۳:۰۵ ب٫ظ

سلام ضمن تبریک اقای دکتراسماعیلی بعنوان وزیرارشاد لطفا تدبیری بیندیشید که مجوز انتشارات ازطریق وزارت اینقدر طولانی نباشدبنده مولف سی جلد کتاب میباشم ومدرس دانشگاه درخواست انتشارات برای شهرستان اردستان که فاقدانتشارات میباشد داده ام الان حدود سه ماه میباشد که مجوز ازتهران صادر نشده درصورتیکه تمامی مراحل شرکت در دوره وازمون انتشارات راداده ام وپرونده به وزارت ارسال ولی تاکنون مجوز صادرنشده لطفا تدبیری بیندیشید که مجوزها ازطرف وزارت اینقدرطولانی نباشد ارادتمند شفیغی

پاسخ