سال 2015 نقطه عطف توسعه جهانی است. «دگرگون کردن دنیای ما: دستورالعمل ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار» که به اختصار سند ۲۰۳۰ نامیده میشود در سپتامبر ۲۰۱۵ به امضای کشورهای جهان رسید. دستورالعمل ۲۰۳۰ توسط یونسکو که یکی از ۱۶ سازمان تخصصی سازمان ملل متحد است؛ تنظیم و به تصویب کشورهای جهان گذاشته شد. در این سند ۱۷ هدف کلی و ۱۶۹ هدف جزئی مرتبط با اهداف کلی ذکر شده است. گردشگری از مهمترین حوزههای ذکر شده در برنامه کاری ۲۰۳۰ است که نامش به دفعات در بخشهای مختلف سند به چشم میخورد. برای اجرایی شدن اهداف گردشگری نیاز به چهارچوب اجرایی شفاف، منابع مالی کافی و سرمایهگذاری در تکونولوژی، زیرساخت و منابع انسانی است.
گردشگری، پتانسیل مشارکت و نقشپذیری مستقیم یا غیرمستقیم در تمامی اهداف را دارد. اما، این تاثیر مشخصاً در اهداف شماره 8، 12 و 14 نهفته است که بهترتیب در ارتباط با رشد فراگیر و پایدار، تولید و مصرف پایدار (SCP) و استفاده پایدار از اقیانوسها و منابع دریایی میباشد. در ادامه با همهی ۱۷ هدف ذکر شده در دستورکار ۲۰۳۰ و ارتباط آنها با گردشگری آشنا میشویم.
هدف 1: علیه فقر
گردشگری، بهعنوان یکی از بزرگترین بخشهای اقتصادی در دنیا با نرخ رشدی بسیار سریع، با ایجاد اشتغال و درآمدزایی ناشی از آن، باعث افزایش رشد و توسعه اقتصادی در تمامی سطوح میشود. توسعه گردشگری در سند ۲۰۳۰ به صورت پایدار و تاثیرش در سطح جامعه با اهداف ملی در حوزه کاهش فقر درارتباط تنگاتنگ است. اهدافی که به ارتقای کارآفرینی و کسبوکارهای کوچک مرتبط است و تقویت گروههایی که کمتر به آنها توجه میشود -بهخصوص جوانان و بانوان- را در پی دارد.
هدف 2: از بین رفتن گرسنگی
گردشگری میتواند با ارتقای تولید، فروش تولیدات محلی در مقاصد گردشگری باعث افزایش بهرهوری کشاورزی شود. بهعلاوه، گردشگری کشاورزی بخشی درحال رشد از گردشگری است که میتواند فعالیتهای سنتی کشاورزی را تکمیل کند. افزایش درآمد جوامع محلی ناشی از گردشگری کشاورزی هرچند که منجر به کشاورزی ارتجاعی میشود؛ اما، ارزش تجربه گردشگر را افزایش میدهد.
هدف 3: افزایش سلامتی و رفاه
نقش گردشگری در رشد و توسعه اقتصاد، تاثیری ثانویه برروی سلامت و رفاه نیز دارد. درآمد خارجی و درآمد مالیاتی ناشی از گردشگری را میتوان مجدداً با هدف بهبود سلامت مادرانه، کاهش مرگومیر کودکان و پیشگیری از بیماریهای آنها و غیره، بر روی خدمات سلامت و درمان سرمایهگذاری کرد.
هدف 4: آموزش باکیفیت (استاندارد)
نیروی کار آموزشدیده و ماهر، عنصری بسیار مهم در پیشرفت گردشگری است. سرمایهگذاری در زمینهی آموزش حرفهای کارکنان و همچنین توافقات میانمرزی برای احراز صلاحیتها، استانداردها و گواهینامههای بینالمللی به پویایی نیروی کار کمک میکند. جوانان، زنان، شهروندان درجه یک، افراد بومی و افرادی که نیازهای خاص دارند باید بهطور ویژه از امکانات آموزشی سود ببرند. گردشگری پتانسیل افزایش جامعیت و همچنین افزایش ارزش فرهنگهایی مانند بردباری، صلح و عدم خشونت را دارد؛ همچنان که در برگیرنده تمامی جوانب مبادلات جهانی و شهروند جهانی شدن است.
هدف 5: برابری جنسیتی
گردشگری بهعنوان یکی از بخشهایی که بیشترین سهم استخدام زنان و کارآفرینی برای آنان را دارد؛ میتواند بستری برای بالفعل کردن تواناییهای زنان، اشتغال دائم آنها و فعالیتهای مدیریتی بانوان در بخشهای مختلف جامعه باشد. گردشگری میتواند به شیوههای مختلف به زنان قدرت ببخشد؛ بهویژه با تدارک شغل و نیز از طریق فرصتهای ایجاد درآمد در زمینه گردشگری با مقیاس کوچک و بزرگ و مشاغل مرتبط با مهمانپذیری.
هدف ۶: آب تصفیه شده و بهسازی (مراعات اصول بهداشتی)
گردشگری نقش بسیار مهمی در دسترسی و تأمین آب پاکیزه و نیز بهداشت برای همگان دارد. اگر استفاده مفید و مقرون بهصرفه از آب در بخش گردشگری با معیارهای صحیح سلامتی، مدیریت هرزآب (آب هدر رفته)، کنترل آلودگی و بهرهوری انرژی همراه شود، به عاملی کلیدی برای حفاظت از گرانبهاترین منبع ما تبدیل میشود.
هدف 7: انرژی ارزان و پاک
گردشگری نیاز قابل توجهی به تأمین انرژی دارد. تلاش برای تأمین انرژی منجر به تسهیل حرکت بهسمت انرژی تجدیدپذیر و افزایش سهم آن در سبد جهانی انرژی میشود. با افزایش سرمایهگذاریهای دقیق و بلندمدت در حوزه انرژی تجدیدپذیر، به کاهش انتشار گازهای گلخانهای و کنترل تغییرات آبوهوایی کمک شایانی میشود. گردشگری همچنین میتواند در ارائه راهحلهای نوآورانه مرتبط با انرژیهای جدید در حوزههای شهری، منطقهای و دورافتاده نقش داشته باشد.
هدف 8: شغل درخور و رشد اقتصادی
گردشگری نیروی محرک رشد اقتصادی جهان است و درحال حاضر یکی از هر 11 شغل موجود در جهان مرتبط با این حوزه است. افراد (بهویژه، جوانان و زنان) میتوانند با دستیابی به فرصتهای شغلی مناسب در این بخش، مهارتهایشان را افزایش داده و تخصصشان را توسعه دهند. نقش این بخش در ایجاد شغل در هدف 8.9 سازماندهی شده: «سیاستهای برنامهای و اجرایی برای ارتقای گردشگری پایدار که باعث ایجاد شغل و ارتقای فرهنگ و محصولات محلی میشود؛ تا سال 2030».
هدف 9: صنعت، نوآوری و زیرساخت
توسعه گردشگری به تامین زیرساختهای عمومی و خصوصی مناسب و نیز به یک محیط نوآورانه متکی است. این بخش به دولتها نیز انگیزه میدهد تا زیرساختهای خود را بهروزرسانی کنند؛ صنایعشان را تقویت نموده و آنها را پایدارتر و پاکتر کنند. دولتها در همین راستا باید به دنبال منابع پربازدهتری باشند تا به ابزاری برای جذب گردشگر و سایر منایع سرمایهگذاری خارجی تبدیل شود. این امر متعاقبا صنعتیسازی پایدار را که برای رشد، توسعه و نوآوری اقتصادی لازم است؛ تسهیل میکند.
هدف 10: کاهش نابرابری
اگر جمعیت محلی و تمامی ذینفعان اصلی حوزه گردشگری در توسعه این صنعت نقش داشته باشند، گردشگری به ابزاری قدرتمند برای توسعه جامعه و کاهش نابرابریها تبدیل میشود. گردشگری میتواند در بازسازی شهری و توسعه روستایی نقش داشته باشد و با ارائه فرصتهای پیشرفت در محل زندگی، عدم توازن منطقهای را کاهش دهد. گردشگری یک ابزار موثر برای توسعه نقشپذیری کشورها در اقتصاد جهانی نیز هست. در سال 2014، کشورهای توسعه نیافته (LDCs)، در بخش صادرات ناشی از گردشگری بینالمللی، 16.4 میلیارد دلار بهدست آوردند (بیشتر از 2.6 میلیارد دلار نسبت به سال 2000)؛ که این امر، گردشگری را به ستون مهمی در اقتصاد این کشورها تبدیل کرد (7درصد از کل صادرات) و به برخی از آنها کمک کرد تا از فهرست کشورهای توسعه نیافته خارج شوند.
هدف 11: شهرها و جوامع پایدار
شهری که برای شهروندانش مناسب نیست برای گردشگرها نیز شهر خوبی نیست. گردشگری پایدار میتواند زیرساختهای شهری و قابلیت دسترسی جهانی را ترقی ببخشد. گردشگری همچنین حوزههای روبهزوال را احیا کرده و میراث و داراییهای فرهنگی و ملی مرتبط با گردشگری را حفظ میکند. سرمایهگذاری در زیرساختهای سبز (تسهیلات حملونقل کارآمدتر، کاهش آلودگی هوا، حفظ سایتها و فضاهای باز میراث فرهنگی و غیره) باید منجر به هوشمندی و سبزتر شدن شهرها شود که هم ساکنین و هم گردشگران بتوانند از آن بهره ببرند.
هدف 12: تولید و مصرف مسئولانه
بخشی از گردشگری که دررابطه با عمل تولید و مانصرف پایدار (SCP) است و نقش قابلتوجهی در تسریع حرکت بهسوی پایداری ایفا میکند. برای انجام این مهم، همانطور که در هدف 12.b از هدف 12 مشخص شده، «توسعه و بکارگیری ابزارهایی برای نظارت بر تاثیرات توسعه پایدار بر گردشگری پایدار که باعث ایجاد شغل، ارتقای فرهنگ و محصولات محلی میشود»، امری ضروری است. هدف برنامه گردشگری پایدار (STP) که از دل چهارچوب 10ساله برنامههای مرتبط با الگوهای تولید و مصرف پایدار (10YFP) برآمده، توسعه اقدامات SCP میباشد؛ ازجمله نوآوریهایی که منجر به افزایش خروجیهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی میشود.
هدف 13: اقداماتی درجهت کاهش تغییرات آبوهوایی
گردشگری در مسئله تغییرات آبوهوایی نقش دارد و از این پدیده، تاثیر نیز میپذیرد. بنابراین، پیشتازی گردشگری در حوزه مسئولیت جهانی نسبت به تغییرات آبوهوایی بهنفع خود صنعت است. گردشگری با کاهش مصرف انرژی و حرکت بهسوی استفاده از منابع تجدیدپذیر، بهویژه در بخش حملونقل و محل زندگی، میتواند به فائق آمدن بر یکی از سختترین چالشهای عصر ما کمک کند.
هدف 14: زندگی زیر آب
گردشگری ساحلی و دریایی- بزرگترین بخش گردشگری- بهویژه در جزایر کوچک درحال توسعه (SIDS)، به اکوسیستمهای سالم دریایی متکی است. توسعه گردشگری باید در مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی جای گیرد تا به حفظ و نگهداری اکوسیستمهای آسیبپذیر دریایی کمک کرده و بهعنوان ابزاری مفید درخدمت اقتصاد آبی باشد. در هدف 14.7 بیان شده: «افزایش مزایای اقتصادی برای SIDS و LDCها بهواسطه استفاده پایدار از منابع دریایی، ازجمله ازطریق مدیریت پایدار شیلات، کشتهای آبی و گردشگری».
هدف 15: زندگی برروی زمین
چشماندازهای باشکوه، جنگلهای بکر، تنوع گیاهی غنی و سایتهای میراث طبیعی، دلایل عمده بازدید گردشگران از یک مقصد گردشگری است. گردشگری در سند ۲۰۳۰ نهتنها در حفظ و نگهداری گونههای گیاهی نقش عمدهای دارد؛ بلکه در حفظ اکوسیستمهای زمینی، کاهش اتلاف و مصرف بیرویه، حفظ گیاهان و جانوران بومی و انجام فعالیتهایی که باعث افزایش آگاهی میشود نیز نقش مهمی ایفا میکند.
هدف 16: صلح و عدالت
گردشگری حول محور میلیاردها نفر از سرتاسر جهان با پیشزمینههای متفاوت فرهنگی میچرخد. حضور انسانهای مختلف با پیشزمینههای دینی و فرهنگی مختلف میتواند به بهبود روابط و بردباری فرهنگی کمک کند. گردشگری پایدار، که با جوامع محلی سروکار دارد و از همین جوامع نیز سود میبرد، میتواند منبع امرار معاش، تقویت هویتهای فرهنگی و نیز محرکی برای انجام فعالیتهای کارآفرینانه باشد و درنتیجه از این طریق به جلوگیری از خشونت و کشمکش کمک کند تا صلحی بنیادین و یکپارچه در جوامعی که با یکدیگر در تعارض هستند، برقرار شود.
هدف 17: همکاری در دستیابی به اهداف
گردشگری در سند ۲۰۳۰ بهدلیل ذات جهانشمولش، توانایی تقویت همکاری و شراکت خصوصی/عمومی و جذب چندین و چند ذینفع (بینالمللی، ملی، منطقهای و محلی) برای همکاری با یکدیگر بهمنظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار و سایر اهداف مشترک را دارد. درواقع، همکاری عمومی/خصوصی و شراکت عمومی/خصوصی، پایههای ضروری و اساسی برای توسعه گردشگری هستند. این دو عامل باعث باعث افزایش آگاهی از نقش گردشگری در محقق شدن سند ۲۰۳۰ شده است.
ترسیم آینده با گردشگری
همین حالا نیز بخش عمده درآمد برخی کشورهای جهان به گردشگری وابسته است. برخی کشورها مانند ایران مقصد بالقوه گردشگری در جهان هستند اما هنوز از فرصتهای پیش رو هیچ بهرهای نبردهاند. گردشگری در سند ۲۰۳۰ اهداف مناسبی تعریف کرده است که نیل به آنها کلید حل بسیاری از مشکلات است. دنیایی که مردم آن به سادگی در همهی نقاط کرهی آبی-خاکی به گشت و گذار بپردازند دنیایی عاری از خشونت، پایدار و خوش آب و هوا است. در چنین حالتی شاخصهای توسعهی انسانی بسیار بالا خواهد بود. ریشهکنی فقر و توسعه اقتصادی از دیگر مزایای توسعه گردشگری است. دلارهای گردشگری اگر از دلارهای نفتی بیشتر نباشد کمتر نیست.
پینوشتها:
- این مطلب تحت عنوان «Tourism in the 2030 Agenda» در سایت سازمان جهانی گردشگری منتشر شده است که نمافر آن را در آذر ۹۹ ترجمه و منتشر کرده است.