چند سالی است که موضوع بودجه کشور یکی از رویدادهایی است که هم مورد توجه رسانه‌ها و هم محل بحث مردم است. لایحه بودجه کشور از لحظه‌ی تقدیم آن توسط دولت به مجلس تا اصلاحات و تصویب سند ، خبری برجسته در میان مردم است. از همین رو می‌توان گفت: موضوع بودجه کشور یکی از اخباری است که در حوزه عمومی و نزد افکار عمومی به بحث گذاشته می‌شود. اما بررسی دقیق و جامع سند بودجه در بخش‌ها و امور مختلف از جمله بخش فرهنگ -که از قضا مورد توجه‌ترین بخش بودجه میان مردم است- از اهمیت بالایی برخوردار است. توجه دقیق به این موضوع علاوه بر شفاف‌سازی و پاسخ به سؤالات و رفع ابهامات مطرح شده در افکار عمومی، می‌تواند باعث ایجاد درک جامع و درستی برای سیاست‌گذاران، کارگزاران، مسئولان و متولیان و فعالان حوزه فرهنگ شود. در همین راستا گروه سیاست‌پژوهی و تحلیل داده‌نمافر با رویکردی جامع و فراتر از موضوع‌بندی رسمی قانون بودجه ، بودجه بخش فرهنگ را بر اساس سند بودجه سال 1402 ، در دسته‌بندی جامع و نو کالبدشکافی کرده است که حاصل آن « گزارش بودجه‌نمای موضوعی فرهنگ » است. در این گزارش، علاوه بر دسته‌بندی جامع و جدید از بخش فرهنگ ، سهم هر موضوع از بودجه به‌طور دقیق مشخص شده است.
بودجه فرهنگی ایران چقدر است ؟
در موضوع‌بندی رسمی قوانین بودجه آنچه به عنوان بودجه فرهنگی قلمداد می‌شود، با عنوان « امور فرهنگ ، تربیت بدنی و گردشگری » آمده است. زیرمجموعه‌های موضوعی بخش«فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری» که با عنوان «فصل» مشخص شده‌اند شامل فصل‌های « دین و مذهب »، « ورزش و تفریحات »، « فرهنگ و هنر »، « میراث فرهنگی »، « رسانه »، « گردشگری »، « صنایع دستی » و « تحقیق و توسعه در امور فرهنگ »، « تربیت بدنی و گردشگری » می‌شود. تصویر زیر، نمایی از فصل‌های تعریف شده ذیل « امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری » در قانون بودجه سال 1402 را نشان می‌دهد.
از جمله مهم‌ترین شاخص‌های توصیف و ارزیابی اعتبارات دولتی در حوزه فرهنگ، سهم هر یک از موضوعات از اعتبارات است. بر اساس این موضوع‌بندی، کل بودجه فرهنگی کشور 37,731 میلیارد تومان است. شکل 1 ساختار این موضوع‌بندی و همچنین رقم اعتبارات دولتی مشخص شده برای هر یک از بخش‌های آن را نشان می‌دهد.
چرا نمافر موضوع‌بندی جدیدی برای بودجه فرهنگی ارائه کرده است؟
نمافر موضوع‌بندی رسمی مذکور را که هر ساله در قوانین بودجه کشور استفاده می‌شود، کنار گذاشته و موضوع‌بندی موضوعی جدیدی تعریف شده است. از جمله دلایل طراحی موضوع‌بندی جدید و جایگزین کردن آن به جای موضوع‌بندی رسمی ، توسط نمافر وجود برخی ردیف‌های فرهنگی در امور غیرفرهنگی قانون بودجه است. بعنوان مثال در کشور اعتباراتی برای مسائل فرهنگی مرتبط با خانواده و بانوان اختصاص یافته است که این امر کاملا زیرمجموعه فرهنگ عمومی قرار می‌گیرند اما در قانون بودجه ذیل بخش فرهنگ حساب نشده است. همچنین مشابه با مورد فوق، بخش قابل توجهی از اعتبارات فرهنگی صرفاً به‌دلیل نظامی بودن دستگاه گیرنده اعتبار، ذیل امور دفاعی تعریف شده و در تعریف رسمی، شامل بودجه فرهنگی تلقی نمی‌شود. عامل دیگر در طراحی موضوع بندی جدید برای تفکیک موضوعی بودجه فرهنگی ایران ، لزوم شفاف‌سازی اعتبارات برخی حوزه‌های خاص و البته مهم فرهنگی همچون خانواده ، بودجه صنایع فرهنگ بنیان و… برای درک دقیق‌تر ساختار بودجه فرهنگی است.
دسته‌بندی نمافر شامل ۱۲ کلان موضوع و ۴۰ زیرمجموعه
برای کشف سهم دقیق فرهنگ از بودجه کشور مهم‌ترین اقدام شناسایی دقیق و جامع حوزه های زیرمجموعه فرهنگ است. از همین رو موضوع بندی جدید تعریف شده است که علاوه بر احصای برخی مفاهیم کلیدی فرهنگی، دامنه شمول آن صرفاً به « امور فرهنگ ، تربیت‌بدنی و گردشگری » به عنوان یکی از بخش‌های ده‌گانه بودجه محدود نبوده و از هر بخش از قانون بودجه ، بخشی از آن به عنوان بودجه فرهنگی شناسایی و نمایش داده شده است.
در طراحی موضوع‌بندی موضوعی جدید ، موضوعات کلیدی شناسایی و هر کدام به عنوان یک زیر موضوع مجزا تعریف شده‌اند. پس از تعریف این زیر موضوع‌ها، با بررسی محتوای تمامی خروجی‌های قانون بودجه کل کشور ، این خروجی‌ها در یکی از این موضوعات تعریف شدند. در آخر نیز زیر موضوع‌هایی که بیشترین قرابت موضوعی را به هم داشتند در یک موضوع تعریف شدند. به این ترتیب 40 زیر موضوع و 12 کلان موضوع ایجاد شد. بر همین اساس موضوعاتی همچون « راهبری و حمایت از تحکیم خانواده » و « حکمرانی و نظارت در امور فرهنگی » موضوعاتی هستند که به آن‌ها بودجه تعلق گرفته اما در موضوع بندی رسمی قانون بودجه دیده نمی‌شوند.
بودجه فرهنگی کشور ۷۴۶۷۳ میلیارد تومان است
همان‌گونه که ذکر شد نمافر بودجه بخش فرهنگ را در 12 کلان موضوع « ورزش و جوانان »، « هنر »، « میراث ملی و فرهنگی »، « توسعه گردشگری »، « کتاب و ادبیات »، « احیا و رشد تولیدات صنایع دستی »، « راهبری و حمایت از تحکیم خانواده »، « رسانه و فضای مجازی »، « حکمرانی و نظارت »، « تبلیغ دین و فرهنگ »، « حمایت از بهبود فضای کسب‌وکار فرهنگی هنری » و « آموزش و پژوهش » بر حسب موضوع دسته‌بندی کرده است. بر اساس این طبقه بندی کل بودجه فرهنگی کشور74,673 میلیارد تومان است. شکل 3 ساختار این موضوع‌بندی و همچنین رقم اعتبارات دولتی مشخص شده برای هر یک از بخش‌های آن را نشان می‌دهد.
کدام موضوع بیشترین سهم را از بودجه فرهنگی داراست؟
گاهی به طبقه بندی موضوعی بودجه فرهنگی کشور در سال 1402 بر اساس بررسی‌های نمافر حاکی از این است که در میان 12 کلان موضوع ، مقوله « تبلیغ دین و فرهنگ » با 20,624 میلیارد تومان، 27.6درصد از کل بودجه فرهنگی کشور را به خود اختصاص داده است. پس از بخش « تبلیغ دین و فرهنگ »، موضوع « رسانه و فضای مجازی » با 17,057 میلیارد تومان، 22.8درصد از بودجه فرهنگ را شامل می‌شود. همچنین مقوله « ورزش و جوانان » نیز با 13,385 میلیارد تومان، 17.9 درصد از بودجه فرهنگی کشور را داراست.
کلام آخر
گزارش بودجه نمای موضوعی فرهنگ افزون بر شناسایی وضعیت تقسیم اعتبارات در هر موضوع و زیرموضوع بودجه کل کشور ، بر اساس هر کدام از این موضوعات، نقشه فعالیت نهادها را نیز به شکل دقیق و جامع ارائه کرده است. در همین راستا نهادهای فعال در هر بخش و زیرموضوع، به جزئیات تشریح شده‌اند و این کار باعث ارائه تصویری جامع از فعالیت های فرهنگی نهادهای بودجه‌گیر شده است.
همچنین اگر از دیدگاهی انتقادی و صنایع‌محور به بودجه فرهنگی کشور بنگریم، تشکیل، ترویج و بهبود کسب و کارهای فرهنگی سهم بسیار اندکی را در بودجه فرهنگی کشور دارند و اغلب حمایت‌های دولتی از نهادهای فرهنگی کشور ، حمایت بی‌قید و شرط است.
نویسندگان: ارسلان ویسی/علی روهنده
