نگاهی آماری به صنعت اسباب بازی در ایران

صنعت اسباب بازی در ایران سالانه بین 300 تا 350 میلیون دلار (تقریباً معادل 50 هزار میلیارد تومان) گردش مالی دارد. اما از این میزان تنها بین 30 تا 35 درصد مربوط به اسباب بازی ایرانی تولید داخل است. شاید بتوان گفت استفاده از اسباب بازی در ایران نسبت به سایر کشورها کمتر است. اکثر خانواده‌ها به این کالا به عنوان یک محصول گران‌قیمت و هدیه نگاه می‌کنند. دلیل این امر این است که ساختار و فرآیندهای توزیع و ترویج اسباب بازی در ایران هماهنگی نداشته و رونق تولید اسباب بازی ایرانی را محدود کرده است. هرچند که فناوری در صنعت اسباب‌بازی‌سازی در حال پیشرفت است، اما توزیع محصولات هنوز به صورت سنتی و بدون بررسی وضعیت توزیع و عملکرد مشتریان انجام می‌شود.

گردش مالی صنعت اسباب بازی در جهان

در تجارت جهانی صنعت اسباب بازی یک صنعت سودآور محسوب می‌شود که در سال 2021 حدود 107.4 میلیارد دلار درآمد داشته است. در اینجا لازم به ذکر است که تعریف اسباب بازی در پژوهش‌های مختلف، متفاوت است. بنا بر برخی تعاریف کنسول بازی‌های رایانه‌ای نیز مشمول اسباب‌بازی می‌شوند. اما خود ویدئو گیم‌ها و همچنین برد گیم‌ها، زیرمجموعه این صنعت نیستند. در این راستا تعریف فروش تولیدات صنعت اسباب بازی که شامل اسباب بازی‌های مختلف برای کودکان و بزرگسالان، کارت بازی‌ها و کنسول‌ها می‌شود، در سال 2022 حدود 277 میلیارد دلار بوده است.

اگر کنسول بازی را زیرمجموعه اسباب‌بازی بدانیم اعداد و ارقام مربوط به این صنعت به شدت متفاوت می‌شود. چون کنسول بازی بازار بسیار بزرگی دارد. اما صنعت اسباب بازی در ایران؛ عمدتاً با اسباب بازی‌های کودکانه معرفی می‌شود. فارغ از هر تعریفی که برای صنعت اسباب بازی ارائه می‌شود، ما با یک صنعت شدیداً رو به رشد روبه رو هستیم. در نمودار پایین که به بررسی روند رشد این صنعت می‌پردازد، کنسول بازی هم یک مدل اسباب بازی در نظر گرفته شده است.

در میان تمام انواع اسباب بازی کمترین درآمد به پازل و بازی‌های کارتی تعلق دارد. رتبه پرفروش‌ترین اسباب بازی‌های جهان نیز متعلق به اسباب بازی‌های کودکانه و بزرگسال است. اسباب‌بازی‌های مجموعه‌ای و مرتبط با ساخت و ساز نیز درآمد زیادی دارند.

اسباب بازی لگو ها

شرکت لگو LEGO ، موفق‌ترین و بزرگ‌ترین اسباب بازی فروشی جهان است. در سال 2021 این کمپانی بیش از 8 میلیارد دلارفروش داشته است. شرکت لگو دانمارک در بیش از 130 کشور جهان فعالیت می‌کند. محصولات لگو معمولاً با آجرمانندهای پلاستیکی شناخته می‌شوند که می‌توان آن‌ها را روی هم گذاشت و انواع سازه‌ها را پدید آورد. علاوه بر بازی و تفریح، این اسباب‌بازی‌ها به عنوان تمرینی برای رشد خلاقیت هم به حساب می‌آیند.

اسباب بازی لگو در تبلیغات نیز یک نمونه بی‌بدیل است. گفته می‌شود این شرکت بیش از 80 عنوان بازی ویدئویی ساخته و تعداد زیادی فیلم سینمایی تولید کرده که برخی از آن‌ها مانند «لگو بتمن» محبوبیت فراوانی نیز یافته‌اند. از جمله آمارهای عجیب در مورد این شرکت لگو سازی این است که گفته می‌شود lego در هر ثانیه 10000 قطعه و در هر سال 360 میلیارد قطعه می‌سازد.

صنعت اسباب بازی در ایران

از آغاز قرن بیستم، صنعت تولید اسباب بازی در جهان در حال رشد مداوم بوده و به یکی از پرسودترین صنایع جهان تبدیل شده است. اصولاً در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به ارزش صنعت اسباب‌بازی‌سازی و توسعه آن در حل مسائل هر کشور به ویژه مسائل داخلی و اتفاقات اجتماعی-اقتصادی آن توجه می‌شود. اما ایران علی‌رغم امکان گسترش تولید و رشد در زمینه صنعت اسباب بازی، هنوز نتوانسته است از این ظرفیت بهره‌برداری کند.

در آذرماه 1392، رهبر انقلاب سیاست‌های حاکم بر این صنعت را مورد انتقاد قرارداد. این بیانات باعث شد تا نهایتاً شورای عالی فرهنگ سند ملی نوآوری در صنایع فرهنگی، محصولات و فناوری‌های نرم را معرفی نماید. در این سند به افزایش تولید اسباب بازی ایرانی با هدف کسب حداقل 25 درصد از بازار داخلی اشاره شده است. با این وجود برنامه‌ریزی دقیق، داده‌های آماری استاندارد و اطلاعات جامع درباره ظرفیت و نقاط ضعف صنعت اسباب بازی در ایران همچنان موجود نیست.

آمار صادرات و واردات صنعت اسباب بازی در ایران

در سال 1400 حدود 38 میلیون و 500 هزار دلار صادرات اسباب بازی از ایران انجام شد که در مقایسه با سال قبل از آن 10 درصد افزایش داشته است. اما در سال 1401 حدود 13 میلیون و 500 هزار دلار واردات اسباب بازی به ایران داشتیم که در مقایسه با سال قبل از آن، کاهش 30 درصدی داشته است. برآورد از حجم بازار اسباب بازی در سال 1399, حدود 900 میلیون دلار بود که آن زمان بر اساس گزارش‌های ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا حدود 550 میلیون دلار قاچاق بوده است.

تولید و ساخت اسباب بازی ایرانی

با افزایش نرخ ارز فرصت مناسبی برای تولید داخلی اسباب بازی در ایران به وجود می‌آید. اما برای بهره‌برداری بهتر از این فرصت، نیاز به ارتقای توانمندی‌های نیروی انسانی و افزایش دانش آن در فرآیند ساخت اسباب بازی هستیم. همچنین، ایجاد خوشه‌های صنعتی اسباب‌بازی با ایجاد ارتباطات متقابل در زمینه‌های مختلف مانند طراحی اسباب بازی، ساخت قطعات، بسته‌بندی و توزیع و لوازم جانبی و صنایع مرتبط می‌تواند به توسعه صنعت اسباب بازی در ایران کمک کند.

در نهایت برای توسعه صنعت اسباب بازی و توجه به تربیت کودکان و نوجوانان، لازم است تلاش‌های فرهنگی و آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی از اهمیت بازی و نقش آن در پرورش کودکان به انجام برسد. لازمه تحقق این امر برگزاری برنامه‌های ترویجی و آموزشی متناسب با گروه‌های سنی مختلف برای والدین و مربیان می‌باشد. توسعه صنعت اسباب‌بازی‌سازی در ایران نیازمند ترکیبی از مکانیزم‌های هوشمند توزیع، ارتقای فعالیت‌های ترویجی، تقویت نهادهای حاکمیتی و بهبود کیفیت تولیدات داخلی است.

چالش‌های صنعت اسباب‌بازی‌سازی در ایران

جمع‌بندی

صنعت اسباب بازی در جهان صنعتی سودآور با 107.4 میلیارد دلار درآمد در سال 2021 شناخته می‌شود. حجم بازار اسباب بازی در ایران نیز بیش از 300 میلیون دلار گردش مالی دارد اما گفته می‌شود تنها 30 درصد این رقم مربوط به تولیدات داخلی است. در حوزه سرگرمی، موضوع بازی و اسباب‌بازی در ساختار حاکمیت کشور جایگاه مناسبی ندارد. شورای نظارت بر طراحی و ساخت اسباب بازی، واردات و توزیع اسباب بازی به عنوان یک نهاد تصمیم‌گیری مهم در این حوزه وجود دارد. اما جایگاه سازمانی آن در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که یک شرکت دولتی است ضعیف است. بنابراین نقش این شورا در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در صنعت و بازار اسباب بازی محدود است. برای تقویت حکمروایی صنعت اسباب بازی در ایران جایگاه قانونی این شورا و هماهنگی بین اعضای آن باید بهبود یابد.

منابع

1. مصاحبه خبرگزاری ایسنا با مدیر کل دفتر صنایع خلاق و ورزشی وزارت صمت، 19/04/1402، کد خبر 1402041912077
2. گروه سیاست پژوهی و تحلیل داده نمافر، “سیاست‌نامه توسعه صنعت اسباب‌بازی” ، مرکز توسعه فعالیت‌های فرهنگ بنیان، بهار1400

Statista: Toys & Hobby Report