تغییرات در فناوری به‌سرعت در حال رخ دادن است و مردم وادار شده‌اند با این روند همراه شوند. این نوآوری‌ها، با خود چالش‌ها و فرصت‌های بسیاری را به همراه آورده است. از اشکال متعدد این نوآوری می‌توان به اینترنت اشیا ( IOT )، هوش مصنوعی ( AI )، ربات‌ها و داده‌های بزرگ اشاره کرد. استفاده از هوش مصنوعی در آموزش ، تولید ، خدمات و بسیاری از بخش‌های دیگر رواج یافته است. در اثر این اتفاق بسیاری از مشاغل تغییر کرده‌اند و بالطبع مهارت‌های مورد نیاز نیز دستخوش تغییر و تحول شده‌اند.
یکی از مهم‌ترین ایده‌هایی که در مورد هوش مصنوعی مطرح می‌شود، این است که آیا این فناوری می‌تواند از انسان هم جلو بزند؟ آیا می‌تواند بر او تسلط یابد و سررشته امور را از او بگیرد؟ در کل آیا بالا رفتن قدرت هوش مصنوعی باعث تضعیف قدرت انسان می‌شود؟ پاسخ بله به این سؤالات یعنی انسان را ثابت و بدون تغییر و هوش مصنوعی را مدام در حال تقویت در نظر بگیریم، اما اینگونه نیست. چون همین فناوری هوش مصنوعی کمک‌های زیادی به انسان و هوش انسانی می‌کند و آن را به شدت قوی می‌سازد. سؤال مهم دیگر این است که آینده هوش مصنوعی ایران ، چه بر سر تحصیلات مدرسه‌ای و دانشگاهی می‌آورد؟ مقاله‌ای که در ادامه به معرفی آن می‌پردازیم قدری این مسئله را باز می‌کند.
داشتن مهارت‌های خلاقانه در روزگار انقلاب پنجم یکی از راه‌حل‌های پاسخگویی به چالش‌های به‌وجود آمده است. انقلاب پنجم، عصری است که در آن ارزش‌های جدید ایجاد شده توسط پیشرفت‌های فناوری می‌تواند مسئولیت انسانی و مشکلات اقتصادی آینده را به حداقل برسانند. انتظار می‌رود در این عصر توسعه و استفاده از هوش مصنوعی بتواند مهارت‌های خلاقانه را برای مواجه با چالش‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌ها افزایش دهد. این مقاله به کاربرد و استفاده از هوش مصنوعی در مدرسه و آموزش و پرورش برای افزایش تفکر خلاق و مهارت‌های خلاقانه دانش‌آموزان در این عصر می‌پردازد.
مقاله حاضر در سه بخش نوشته شده است. بخش اول به کاربرد هوش مصنوعی از جوانب مختلف پرداخته و مبانی توسعه آن را از دیدگاه‌های مختلف بیان می‌کند. در بخش دوم شاخص‌های تفکر خلاق و اخلاق و رفتار مرتبط با هر کدام از آن‌ها بررسی شده است. در نهایت نیز با مراجعه به متن نگارش شده، هدف و یافته‌ها به ادغام هوش مصنوعی در زندگی روزمره دانش‌آموزان و بهبود تفکر خلاق آنان پرداخته می‌شود.
بخش اول: تعریف هوش مصنوعی
تعاریف گوناگون و زیادی از مفهوم هوش مصنوعی وجود دارد. در تعریفی ساده و مرتبط با هدف این مقاله، هوش مصنوعی یک طراحی ذهنی عنوان شده که سیستمی مشابه با نحوه عملکرد مغز انسان ایجاد کرده است. فیلسوفان بر این باورند که هوش مصنوعی جهشی به سمت علم است که به فرمول‌های ریاضی زیادی نیاز دارد و شامل سه رکن اصلی منطق، محاسبات و احتمال است. در اینجا هوش مصنوعی از محاسبات ریاضی فاصله می‌گیرد تا تبدیل به سیستمی مفید برای نیازهای انسان شود. با توجه به الگوریتم بسیار پیچیده‌ای که برای توسعه هوش مصنوعی نیاز است، ریاضیات نقش ارزشمندی در توسعه آن ایفا می‌کند. از نظر اقتصاددان‌ها دانستن نحوه تصمیم‌گیری مردم برای کسب درآمد بسیار مهم است و این کار نیاز به نظارت، تشخیص و تجزیه و تحلیل مناسب دارد. به همین علت بودجه اقتصادی توسعه و تجزیه و تحلیل هوش مصنوعی اهمیت زیادی در آینده این فناوری دارد. همچنین پیش‌بینی می‌شود که توسعه فناوری منعکس‌کننده پیشرفت‌های علمی در علوم شناختی باشد و این امر عملکرد و کیفیت هوش مصنوعی را در زمینه‌های مختلف بهبود ببخشد.
رایانه‌ها با توسعه حافظه، سرعت و دقت داده‌های تولید شده ارتقا می‌یابند. هوش مصنوعی نیز توسط نرم‌افزارهای روی رایانه کنترل می شود. ابر قدرت هوش مصنوعی سیستم عامل ، زبان برنامه‌نویسی و ابزارهای مورد نیاز را برای ایجاد یک برنامه تأمین می‌کند. پس هر چه کامپیوتر ارتقا یابد، در نتیجه توانایی و قدرت هوش مصنوعی نیز افزایش می‌یابد. از سویی باید بتوان در مواجه با هر فناوری آن‌را کنترل و از آن به درستی محافظت کرد. به همین دلیل باید امنیت در هوش مصنوعی نیز در نظر گرفته شود.
بخش دوم: شاخصه‌ها و انواع تفکر خلاق چیست
تکنیک‌های تفکر خلاق به توانایی ایجاد انواع ایده‌ها و امکانات جدید گفته می‌شود که معمولا به‌طور ناگهانی شکل نگرفته و نیازمند کنجکاوی و مهارت است. این مقاله چهار شاخصه ( نشانگر ) تفکر خلاق را با یک آزمایش در بین دانش‌آموزان بررسی و بیان می‌کند.
- توانایی تفکر روان ( Fluent ) به این معنی است که دانش‌آموزان می‌توانند سؤالات زیادی بپرسند و قادر به ارائه ایده‌های مشابه برای حل یک مشکل هستند. برای مثال، برخی از مفاهیم ساده درباره هواپیما برای دانش‌آموزان بیان شد، سپس دانش‌آموزان ایده‌هایشان را مطرح کردند و سؤالاتی پرسیدند.
- مهارت تفکر انعطاف‌پذیر ( Flexibility ) به این اشاره دارد که دانش‌آموزان بتوانند تفسیرهای مختلفی از یک تصویر را ارائه دهند. به عنوان مثال، به دانش آموزان یک تصویر هواپیما داده می‌شود و سپس آن‌ها مشکلات و مزیت‌های آن را می‌گویند.
- تعریف توانایی تفکر اصیل ( originality ) این است که دانش‌آموزان بتوانند تفسیرهای مختلفی از یک تصویر ارائه دهند و چیزهایی را آزمایش کنند که دیگران هرگز به آن فکر نکرده‌اند. برای نمونه، به دانش‌آموزان یک مسئله داده می‌شود. به‌طوری که دانش‌آموزان از آن تصویری متفاوت اما با مفهوم یکسان از پاسخ دیگر دوستانشان ارائه می‌کنند.
- هدف از توانایی تفکر جزئی ( Elaboration ) به این اشاره دارد که دانش‌آموزان می‌توانند ایده‌های دیگران را غنی و توسعه داده و تدوین کنند. به‌عنوان مثال، دانش‌آموزان سوالات ساده‌ای مربوط به هواپیما را مطرح می‌کنند. سپس به روش خود به آن‌ها پاسخ می‌دهند. از این پاسخ‌ها توضیحاتی به‌صورت ورودی یا تصویری در قالب دلایل دیگری ارائه می‌شود که می‌تواند پاسخ‌های داده شده توسط این دانش‌آموزان را تقویت کند.
با توجه به درک حاصل شده از تعریف هوش مصنوعی چیست در بخش اول و تعریف انواع مهارت تفکر خلاق که به آن‌ها اشاره شد، هوش مصنوعی در ارتقای هر یک از این شاخص های تفکر خلاق می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند و مهارت‌های خلاقانه آن‌ها را بهبود بخشد. البته این کار مستلزم ترویج نوآوری و استفاده از هوش مصنوعی در فرایند آموزش و یادگیری در مدارس است. برای این‌کار در وهله اول باید معلمان را با این فناوری آشنا کرد و مهارت‌های آن‌ها را برای رویارویی با انقلاب پنجم افزایش داد.
بخش سوم: اهمیت استفاده از هوش مصنوعی توسط دانش‌آموزان
با تغییر زمان، برای استفاده از هوش مصنوعی در زندگی روزمره به‌منظور بهبود مهارت‌های خلاقانه الگوی جدیدی مورد نیاز است. کاربرد فناوری هوش مصنوعی در آموزش و مدرسه برای دانش‌آموزان ضروری‌تر است. زیرا استفاده از این برنامه در زندگی روزمره و درک آن از جوانب مختلف، به فرآیند آموزش و یادگیری دانش‌آموزان کمک می‌کند. هوش مصنوعی چیزی نیست که از آن استفاده نکرد، بلکه باید این دیدگاه در میان دانش‌آموزان ایجاد شود که از آن بهره ببرند. اگر دانش‌آموزان با کاربرد هوش مصنوعی در ایران آشنا شوند و از آن به‌طور مثبت استفاده کنند، مسلما در آینده نسلی ایجاد می‌شود که با نظر به توانایی‌های علمی و فناوری توأمانی که دارند باعث پیشرفت جامعه خواهد شد. با توجه به مبانی و ادراک حاصل از خطرات و توانایی انواع هوش مصنوعی ، این فناوری راهی برای کمک به تفکر خلاق و کسب مهارت‌های خلاقانه برای دانش‌آموزان با نظر به انواع شاخص‌های تفکر خلاق است.
کلام آخر
این مقاله با اشاره به وضعیت و آینده هوش مصنوعی در ایران و جهان و پرداختن به مبانی توسعه آن از زوایای مختلف، تلاش می‌کند تا فهمی از کاربرد های هوش مصنوعی ایجاد کند. سپس با انجام یک آزمایش بین دانش‌آموزان و بیان انواع شاخص‌های تفکر خلاق و مهارت‌های خلاقانه، استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود تفکر خلاق را بیان می‌کند. به نظر می‌رسد هدف اصلی مقاله ترویج و آگاهی‌بخشی درباره تاثیر تکنولوژی و هوش مصنوعی در آموزش و پرورش و مدرسه برای معلمان و دانش‌آموزان باشد. همچنین این مقاله به طور صریح، فرصت‌های بی‌نظیری که هوش مصنوعی در اختیار انسان قرار می‌دهد را بیان می‌کند. بنابر شواهد این مقاله، هوش مصنوعی می‌تواند تبدیل به دستیاری برای ذهن انسان شود. همچنین تحصیلات آکادمیک می‌تواند با هوش مصنوعی بهبود پیدا کند، بیش از آنکه از آن آسیب دریافت کند. متن اصلی گزارش استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود تفکر خلاق در عصر انقلاب پنجم را می‌توانید از پایگاه دانش نمافر دریافت کنید.
