در مناظرات پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال 96، وقتی مجری تصویر یک معدن را نشان داد تا کاندیدای ریاست جمهوری در مورد آن اظهارنظر کند، آن کاندیدا معدن را با یک اثر طبیعی به شکل دره که می‌تواند توریست‌های زیادی را جذب کند اشتباه گرفت. آنچه مجری برنامه مناظره نشان داده بود، معدن چغارت یا سنگ آهن بافق بود؛ نه دره‌ای که توریست‌ها به دیدن آن بروند. معدنی در دل کویر و در 120 کیلومتری یزد که پس از استخراج‌های فراوان امروز به شکل یک دره عجیب درآمده است. اشتباه آن کاندیدای ریاست جمهوری دستمایه شوخی در فضای مجازی شد. با این حال درست است که اشتباه گرفتن یک معدن با یک دره طبیعی عجیب است؛ اما قسمت دوم حرفهای کاندیدا کاملا درست بود. اینکه این پدیده، می‌تواند جاذبه خوبی برای گردشگران و توریست‌ها باشد. اتفاقی که امروز رخ داده است. این معدن با این که یک پدیده صنعتی است، اما بسیار باعظمت و زیباست. همچنین اقشار گوناگونی می‌توانند به دیدن چنین ساختمان صنعتی علاقه‌مند باشند.
معدن سنگ آهن بافق یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری صنعتی در ایران
یک سال پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری 96، در سنگ آهن بافق موزه‌ای افتتاح شده بود که پذیرای گردشگران صنعتی بود. معدن چغارت از چنان جاذبه‌ای برخوردار بود که در نوروز امسال، توانست بیش از 20 هزار مسافر را به خود جذب کند. تنها در همین نوروز 1402، تعداد 5491 خودرو در محدوده معدن رفت و آمد داشته‌اند. بیشترین میزان بازدیدکنندگان از سه استان یزد، شیراز و کرمان بوده‌اند، یعنی نزدیک‌ترین استان‌ها به این معدن. مسئولین معدن معتقدند بازدید معدن از 95 تا 1402، رشدی 100 درصدی داشته و از 10 هزار نفر به بیش از 20 هزار نفر رسیده است.
در موزه سنگ و معدن بافق وسایل و ادوات معدنکاری، تصاویر عملیات اکتشافی ۵۰ سال گذشته و… در معرض نمایش گذاشته شده است. همچنین می‌توانید از کلکسیون انواع سنگ های معدنی با ۲۱۹ نوع سنگ در این موزه دیدن کنید که از مناطق معدنی ایران جمع‌آوری شده‌اند. بازدید از این معدن، حسی شگفت‌آور دارد. حلقه‌های متعددی که مدام کوچک و کوچک‌تر می‌شوند تا به انتهای معدن می‌رسند، نشان از نیم‌قرن تلاش کارگران در یکی از گرم‌ترین نقاط این کشور دارند. این سازهای است که در طول پنجاه سال آرام آرام توسط مردمانی که عمر خود را در این منطقه صرف کردند به وجود آمده است. آنچه باعث می‌شود ایده جذب توریست برای بازدید از معدن سنگ آهن بافق یک ایده کاملا جدی قلمداد شود، رواج پدیده‌ای به نام توریسم صنعتی است. آشنا نمودن علاقه‌مندان به کاوش‌های معدنی و زمین‌شناسی و همچنین رونق گردشگری صنعتی ایران از دلایل افتتاح این موزه است.
گردشگری صنعتی چیست
از قرن هفدهم که جهان صنعت به خود شکل و شمایلی متفاوت گرفت، گردشگری صنعتی نیز متولد شد. پدیده‌ای که امروزه بسیار بیش از گذشته مورد توجه است و بازاری به ارزش بیش از 17 میلیارد دلار دارد. در گردشگری صنعتی، گردشگر برای بازدید از یک مجموعه صنعتی یا مرتبط با صنعت سفر می‌کند. ساز و برگ صنعت پس از انقلاب صنعتی بقدری متنوع و بزرگ است که همواره علاقه‌مندانی داشته است. کسانی که مشتاق‌اند بدانند کالاها و محصولات گوناگون صنعتی طی چه فرایندی تولید می‌شوند و ماشین‌آلات مختلف چگونه کار می‌کنند. این موضوع همچنین دستمایه مستندسازان و علاقه‌مندان به هنرهای تصویری است. در شبکه‌های اجتماعی امروزی نیز زیاد می‌بینیم ویدئوهای کوتاهی که فرایندهای پیچیده ساخت محصولاتی ساده مثل بادکنک، توپ پلاستیکی، سفره و این قبیل کالاها را نشان می‌دهند.
هدف از گردشگری صنعتی چیست
گردشگری صنعتی با هدف بازدید از فرایند تولید یک محصول یا آشنایی با کارکرد دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعتی انجام می گیرد. جدا از جنبه‌های آموزشی و مطالعات شغلی و حرفهای، این شاخه از گردشگری برای علاقه‌مندان به کسب تجربه‌های تکرارنشدنی نیز حرفی برای گفتن دارد. تجربه حضور در معادن، بازدید از میدان‌های نفتی، پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی، کارخانه‌های خودروسازی، فولادسازی، نیروگاه‌های تولید برق و همین‌طور سدها و کارخانه‌های تولید محصولات غذایی از نمونه‌های مثال‌زدنی در این رابطه هستند.
اهداف متفاوتی می‌تواند باعث شود فردی به قصد بازدید از یک مجموعه مرتبط با صنعت سفر کند. یکی از ساده‌ترین این دلایل و نه فراگیرترین آن، جذابیت است. اگر از مسیر قزوین-رشت به استان‌های شمالی سفر کرده باشید، تعداد زیادی از مجموعه‌های صنعتی را دیده‌اید که چشم‌ها را خیره می‌کند. از شهرک صنعتی ماموت گرفته تا پالایشگاه «غلات زر» با سازه‌های تو در تو و در هم تنیده. کمی جلوتر کارخانه سیمان قرار دارد که هر ذهن کنجکاوی دوست دارد در آن فضای عجیب گشت بزند. برخی کارخانه‌های قدیمی نیز می‌توانند سوژه‌ای فانتزی برای تفریح و سفر باشند. اما دلیل محکم‌تر و فراگیرتر گردشگری صنعتی، همان گردشگری آموزشی است. این دو شاخه از توریسم آن‌قدر به هم نزدیک‌اند که برخی منابع گردشگری صنعتی را یکی از مصادیق گردشگری آموزشی در نظر گرفته‌اند. بازدید عینی و ملموس از فرایندهای صنعتی ، یک فرصت بی‌نظیر آموزشی است.
برای گردشگری صنعتی تورهای مجازی و پانورما هم طراحی شده است. برای مثال در وب‌سایت پانومن می‌توان از مجموعه‌های صنعتی متعددی همچون دکل حفاری دریایی شرکت مپنا، کارخانه سحرخیز، کارخانه تسکو و دیگر کارخانه‌های صنعتی به صورت رایگان دیدن کرد. بهره‌برداری آموزشی از گردشگری صنعتی می‌تواند شامل تجربه مستقیم از فرآیند تولید یک محصول خاص، بازدید سازمان یافته از یک شرکت، بازدید از یک سایت میراث صنعتی و فراگیری تاریخچه یک صنعت باشد.
گردشگری میراث صنعتی
گردشگری صنعتی شکل فرهنگی‌تری هم دارد که به مجموعه‌های صنعتی قدیمی مربوط می‌شود. این مجموعه‌ها در اصل زیرمجموعه ای از میراث فرهنگی و میراث ملی کشورها به حساب می‌آیند. میراث صنعتی به آثار بر جای مانده از یک فرهنگ صنعتی مانند کارخانه‌های تاریخی، برج‌های آبی، آسیاب‌ها، راه‌آهن، فانوس‌های دریایی، معادن، صنایع و زیرساخت های حمل و نقل، انرژی یا فضاهای مسکونی، مذهبی و آموزشی مرتبط با تاسیسات صنعتی، سایر بناهای آن عصر و نیز اسناد تاریخی گفته می شود که ارزش تاریخ فناوری را از حیث اجتماعی، علمی و معماری نشان می دهد.
بازدید از این مجموعه‌ها به این دلیل که زندگی گذشتگان را پیش روی ما می‌آورد، فعالیتی بیشتر فرهنگی است تا صنعتی و آموزشی. در کنار میراث صنعتی، باید به باستان‌شناسی صنعتی نیز اشاره کرد. هدف از این رشته کشف فرایندهای صنعتی در عهد باستان بوده است.
مجموعه فولکس‌واگن نمونه خارجی جاذبه گردشگری صنعتی
در کارخانه مرکزی فولکس‌واگن موزه‌ای قرار دارد که تاریخ این شرکت و محصولات قدیمی و خاطره‌انگیزش را پیش چشم می‌گذارد. مجموعه فولکس‌واگن در شهر ولفسبورگ آلمان، توانسته گردشگری صنعتی و میراث صنعتی را در کنار هم به مسافران عرضه کند. سالانه نزدیک بیش از یک میلیون نفر از فولکس‌واگن دیدن می‌کنند. این کار، می‌تواند نمونه‌ای از میراث صنعتی باشد. اما یک پارکینگ منحصربه‌فرد نیز در این کارخانه وجود دارد که این کارخانه را توریستی‌تر می‌کند.
این پارکینگ عبارت از دو برج شیشه‌ای بلند و شیک است. این دو برج طوری طراحی شده‌اند که ماشین‌های ساخت فولکس‌واگن را بدون کوچک‌ترین حرکتی به دست مشتری می‌رسانند. اینگونه او حس ناب حرکت ماشینش برای اولین بار را می‌چشد. در وسط این استوانه‌های بزرگ یک بازو قرار دارد که ماشین‌ها را جابه‌جا می‌کند.
کلام آخر
در گردشگری صنعتی بعنوان شاخه‌ای روبه رشد از صنعت گردشگری طیف‌های مختلفی از مسافران از یک مکان صنعتی دیدن می‌کنند. این بازدید می‌تواند اهداف گوناگونی داشته باشد اما یکی از مهم‌ترین اهداف آن، آموزش یا گردشگری آموزشی است. ارزش بازار جهانی گردشگری صنعتی ، 17 میلیارد دلار است. این رقم تا سال 2027 به بیش از 25 میلیارد دلار می‌رسد. تاریخچه علاقه‌مندی افراد به گردشگری صنعتی به انقلاب صنعتی و شکوفایی عرصه صنعت باز می‌گردد.
معدن چغارت یا سنگ آهن بافق یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری صنعتی در ایران است. این مجموعه توانست در نوروز سال 1402 بیش از 20 هزار نفر بازدیدکننده داشته باشد. بیشتر این بازدیدکنندگان از استان‌های همجوار یا نزدیک این معدن بودند. در جهان نیز کارخانه فولکس‌واگن نمونه جالب توجهی از گردشگری صنعتی است. این کارخانه موزه‌ای دارد که تاریخچه این شرکت را نمایش می‌دهد. همچنین پارکینگ صنعتی و مکانیزه شرکت، توجه مسافران را در صنعت گردشگری به خود جلب می‌کند تا جایی که این مجموعه در سال 2019 حدود 1.5 میلیون بازدیدکننده داشته است.
