نمایشگاه سالانه کتاب تهران، مهم‌ترین رویداد کشور در حوزه کتاب و اساسا فرهنگ است. آخرین دوره این نمایشگاه میزبان بیش از 3 هزار عرضه‌کننده شامل 210 کتاب‌فروش ، 100 ناشر خارجی و 2700 ناشر داخلی در بخش حضوری و مجازی بود.
در این نوشتار نگاهی آماری به کتابهای عرضه شده در این نمایشگاه خواهیم داشت و پرفروش‌ترین‌های نمایشگاه کتاب دوره سی‌وچهارم را بررسی می‌کنیم. با توجه به اینکه گزارش بخش مجازی نمایشگاه کتاب به‌صورت مدون توسط خانه کتاب ایران ارائه شده، اعداد و ارقام اعلامی نیز اغلب مربوط به این بخش است که تقریبا می‌توان آن را به بخش حضوری نمایشگاه نیز تعمیم داد.
مجموع فروش فروش نمایشگاه کتاب ؛ فروش حضوری بیشتر است یا مجازی ؟
در این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مجموع فروش خالص در دو بخش فیزیکی و مجازی بیش از 401 میلیارد تومان بوده که 62.6 درصد (251 میلیارد تومان) آن مربوط به بخش حضوری و 37.4 درصد (150 میلیارد تومان) آن مربوط به بخش مجازی بوده است.
میانگین قیمت محصولات عرضه شده 163 هزار تومان و میانگین قیمت محصولات به فروش رفته 123 هزار تومان بوده است. به عبارت دیگر میانگین ارزش محصولات عرضه شده، 40 هزار تومان بیش از ارزش محصولات خریداری شده بوده است. هرچند تحلیل این اعداد نیازمند بررسی جزئیات بیشتر است، اما به طور کلی می‌توان گفت که افزایش قیمت کتاب و کاهش قدرت خرید، منجر به ایجاد فاصله و شکاف 40 هزار تومانی بین میانگین قیمت عرضه و خرید شده و مخاطبان کتابهای ارزان‌تر را تهیه نموده‌اند.
پرفروش‌ترین انواع کتاب در نمایشگاه کتاب
آمارهای اعلام شده نشان می‌دهد که 61.2 درصد کتاب های فروخته شده در بخش مجازی سی و چهارمین دوره نمایشگاه کتاب ، تألیفی بوده است. همچنین 38.1 درصد کتابهای فروخته شده، ترجمه و در حدود 0.7 درصد مربوط به سایر بخش‌ها (تعریف نشده) بوده است.
شکل 1- کتابهای فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب بر حسب نوع (ترجمه یا تألیف)
طبقه‌بندی کتابهای فروخته شده نیز نشان می‌دهد که از مجموع 1,369,724 نسخه کتاب به فروش رفته در بخش مجازی نمایشگاه، 72.1 درصد در دسته عمومی، 18.4 درصد در دسته کودک، 6.3 درصد در دسته آموزشی و 3.2 درصد در دسته کمک‌درسی، کودک کمک‌درسی و سایر قرار داشته‌اند.
جدول 1- طبقه‌بندی کلی کتابهای فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
پرفروش‌ترین استان‌ها در نمایشگاه
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از 93 درصد از تعداد کتابهای فروخته شده مربوط به فروشندگان (ناشران و کتاب‌فروشی‌ها) استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی، اصفهان و گیلان بوده است. سهم فروشندگان 26 استان دیگر از کتابهای فروخته شده کمتر از 7 درصد است.
جدول 2- میزان فروش 10 استان برتر در تعداد نسخه فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
آمار بعدی مربوط به نسبت تعداد خریداران کتاب به جمعیت استان است. این آمار نشان می‌دهد که مردم کدام استان‌ها به ترتیب اهمیت بیشتری برای خرید و مطالعه کتاب قائل هستند. بر این اساس استان‌های قم، تهران و سمنان به ترتیب با 0.78، 0.44 و 0.33 درصد در جایگاه اول تا سوم هستند. استان‌های یزد، اصفهان، خراسان جنوبی، زنجان، البرز، مرکزی و قزوین هم رتبه چهارم تا دهم را در این طبقه‌بندی به خود اختصاص داده‌اند.
جدول 3- میزان خرید 10 استان برتر بر اساس نسبت تعداد خریداران به جمعیت استان در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
پرفروش‌ترین گروه‌های موضوعی در نمایشگاه کتاب سی‌وچهارم
آمارهای موجود در زمینه میزان فروش در گروه‌های موضوعی نشان می‌دهد که گروه‌های موضوعی کودک و نوجوان، ادبیات، دین، علوم اجتماعی و کمک درسی (و آموزشی) به‌ترتیب با 18.4، 15.5، 13.6، 12.9 و 8.8 درصد نسخه‌های کتاب به فروش رفته، جایگاه نخست تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین در این طبقه‌بندی، کتابهای مربوط به حوزه موضوعی دانش عمومی و ورزش به ترتیب با 0.5 و 0.3 درصد از نسخه‌های کتاب به فروش رفته، در پایین‌ترین رتبه قرار دارند.
جدول 4- میزان فروش در گروه‌های موضوعی به ترتیب تعداد نسخه فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
پرفروش‌ترین کتاب‌ها در نمایشگاه کتاب
در این بخش نگاهی به پرفروش‌ترین کتابهای بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خواهیم داشت. بر اساس آمارهای اعلام شده، «کتابخانه نیمه شب» با 2353 نسخه، بیشترین تعداد فروش را در این بخش به خود اختصاص داده است.
«مهارت‌های زندگی»، «ستاره‌ها چیدنی نیستند؛ برگرفته از زندگی یک دختر آمریکایی»، «خاتون و قوماندان؛ روایت زندگی ام‌البنین حسینی همسر شهید علیرضا توسلی (ابوحامد) فرمانده لشکر فاطمیون» به ترتیب با 2211، 2095 و 2018 نسخه، کتابهای دیگری هستند که به تعداد فروش بیش از 2000 نسخه در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دست یافته‌اند.
جدول 5- ده کتاب پرفروش به ترتیب تعداد نسخه فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
پرفروش‌ترین پدید آوران
پرفروش‌ترین پدیدآوران با نقش‌های اصلی (مؤلف، شاعر، مترجم، بازنویس) عبارتند از محسن عباسی ولدی، مهدی میرکیایی، علی صفایی حائری، استاد مرتضی مطهری و مقام معظم رهبری به ترتیب با 8811، 7581، 5715، 5347 و 5155 که هریک از این افراد توانسته‌اند به فروش بیش از 5000 نسخه‌ای در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دست یابند.
جدول 6- ده پدیدآور پرفروش با نقش‌های اصلی (مؤلف، شاعر، مترجم، بازنویس) به ترتیب تعداد نسخه فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
پرفروش‌ترین ناشران
در این بخش به بررسی پرفروش‌ترین ناشران بخش مجازی نمایشگاه پرداخته‌ایم. بر این اساس انتشارات قدیانی با 30676 نسخه، دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه) با 27687 نسخه، سوره مهر با 25395 نسخه، نشر چشمه با 17227 نسخه و کتاب ارجمند با 16561 نسخه، پنج ناشر برتر از منظر تعداد نسخه‌های به فروش رفته در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب تهران هستند.
جدول 7- ده ناشر پرفروش بر اساس تعداد نسخه فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
پرفروش‌ترین کتاب‌فروشی‌ها
پرفروش‌ترین کتاب‌فروشی‌های بخش مجازی نمایشگاه دره سی‌وچهارم توانسته‌اند به آمار فروش پنج رقمی از نظر تعداد نسخه کتاب فروخته شده دست پیدا کنند. بر این اساس کتاب‌فروشی دنیای کتاب قم و پیام عدالت به ترتیب با 14883 و 13256 نسخه کتاب به فروش رفته، رتبه اول و دوم پرفروش‌ترین کتاب‌فروشی‌ها در بخش مجازی را از آن خود کرده‌اند.
جدول 8- ده کتاب‌فروشی پرفروش بر اساس تعداد نسخه فروخته شده در بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب
سخن پایانی
این مطلب با هدف ارائه نگاهی آماری به آثار عرضه شده و پرفروش‌ترین‌های سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تدوین شده است. امارهای اعلام شده نشان می‌دهد که مجموع فروش خالص در دو بخش فیزیکی و مجازی این نمایشگاه بیش از 401 میلیارد تومان بوده و فروش کتابهای تألیفی همچنان بیش از کتابهای ترجمه و سایر کتاب‌ها است. در گروه‌های موضوعی، گروه کودک و نوجوان پیشتاز فروش بوده و کتاب «کتابخانه نیمه شب» اثر مت هیگ، پرفروش‌ترین کتاب بخش مجازی نمایشگاه کتاب سی‌وچهارم بوده است.
مقایسه آماری با دوره قبلی نشان می‌دهد که فروش ریالی نمایشگاه کتاب تهران در دوره سی‌وچهارم نسبت به دوره قبل در حدود 60 درصد افزایش داشته و از 250 به 401 میلیارد تومان رسیده است؛ در حالی‌که تعداد نسخه‌های فروخته شده تنها 14 درصد افزایش داشته و از حدود 3 میلیون نسخه به 3.5 میلیون نسخه رسیده است.
آمارهایی که درباره میزان فروش و بازدید از این نمایشگاه ارائه شده، نشان‌دهنده استقبال قابل قبول مخاطبان بوده است. با توجه به اینکه این استقبال با افزایش قیمت کتاب نیز همراه بوده، نشان‌دهنده علاقه و تمایل مردم به حوزه کتاب است. به همین دلیل اگر صنعت نشر ایران بتواند چابک‌تر و قوی‌تر از گذشته فعالیت کند و به نیازهای جامعه پاسخ دهد، زمینه استقبال بیشتر و مستمر از کتاب در جامعه وجود دارد.
