در چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نمایشگاه کتاب همواره اهمیت زیادی داشته است، بهطوریکه برخی از کارشناسان حوزۀ فرهنگ آن را مهمترین رویداد فرهنگی چهار دهه اخیر میدانند. حضور فعال پدیدآوردندگان و ناشران در کنار حضور میلیونی علاقهمندان به کتاب جایگاه ویژهای به این رویداد عظیم فرهنگی داده است. اکنون که در آستانه برگزاری دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران هستیم، دو مسئله ذهن فعالان و کارشناسان حوزۀ کتاب را به خود مشغول کرده است. اول، برگزاری دومین دورۀ نمایشگاه مجازی کتاب با توجه به مزیتها، کاستیها، قوتها و ضعفهای نمایشگاه اول و گامهایی که باید برای برپایی بهتر آن برداشت؛ دوم، وضعیتی که نمایشگاه کتاب تهران در دورۀ بعد از کرونا خواهد داشت. در این یادداشت نگارنده، مسئله اول را به متولیان برگزاری که سالهاست در این حوزه فعالاند واگذار میکند و تنها به مسئله دوم میپردازد.
آنچه محتمل هست و آرزوی همۀ فعالان صنعت کتاب و نشر است، برگزاری حضوری نمایشگاه در دورۀ پساکرونا، با حضور میلیونی بازدیدکنندگان و علاقهمندان است. ولی آیا میتوان تجربۀ دوره کرونا را به این راحتی کنار گذاشت و دوباره به روال سابق برگشت؟
بسیاری از صاحبنظران در اظهار نظرهای خویش، دنیای پس از کرونا را عصر جدیدی از حیات بشری دانستهاند و معتقدند جهان بعد از کرونا به هیچوجه شبیه به جهان قبل از نخواهد بود. آیا این باور و تأکید صاجبنظران، تنها جنبه قهری اپیدمی و پیامدهای آن را مدنظر دارد یا تجربیاتی که تصمیمسازان، برنامهریزان و فعالان در این دوره کسب میکنند و از اهمیت بالایی برخوردار است نیز در نظر دارد. تصور نگارنده بر این است که تجربیات کسب شده در این دوره، بسیاری از فعالیتها و فرآیندها را تغییر داده و این حوزه بسیار مهمتر از سایر تأثیرات پاندمی کرونا است.
در 32 سال گذشته برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، به صورت حضوری، که بیشتر شبیه به فروشگاه بزرگ با یکسری برنامههای جانبی بود، همواره موافقان و مخالفان بسیاری داشته است که پیشاز این در یادداشتها و گفتگوهایی که نگارنده و دیگران داشتهاند و منتشر کردهاند به آنها پرداختهشدهاست و نیازی به طرح مجدد آنها نیست. جنبهای از نمایشگاه که بیش از همه محل نقد بود و البته محل تأمل؛ این مسئله بود که آیا نمایشگاه کتاب تهران را میتوان به معنای واقعی آنچنان که نمایشگاه کتاب فرانکفورت، لندن و … هستند نمایشگاه کتاب بنامیم؟ یا فروشگاهی بیش نیست؟ برخی آن را نمایشگاه کتاب میدانستند و معتقد بودند اقتضائات ایران اجازه برگزاری نمایشگاهی را چون نمایشگاه فرانکفورت به عنوان نمایشگاه معیار نمیدهد و برگزاری نمایشگاه با همین شیوه برای ایران مناسبتر است و برخی آن را محل ایراد میدانستند و معتقد بودند جایگاه درخوری به عنوان نمایشگاه ندارد و کارکردهای نمایشگاهی در آن مشاهده نمیشود.
یکی از مهمترین نقدهایی که صاحبنظران مطرح میکنند به مسیر رشد نمایشگاه برمیگشت و اینکه در 32 سال گذشته تحول چندانی را شاهد نبودیم و وقتی آن را با نمایشگاههای بزرگ مثل نمایشگاه فرانکفورت مقایسه میکردند مدافعان روش برگزاری نمایشگاه 32 سال گذشته بر این اصرار داشتند که نمایشگاه فرانکفورت نیز مانند نمایشگاه کتاب تهران در ابتدا فعالیت، بازار مکارهای بزرگ برای فروش کتاب بوده و به مرور زمان جایگاه نمایشگاهی خود را به معنای واقعی پیدا کرده و امروزه بزرگترین و مؤثرترین نمایشگاه کتاب دنیاست. گردش مالی نمایشگاه کتاب فرانکفورت، که به مدت پنج روز برگزار میشود، به اندازۀ چندین سال گردش مالی بازار نشر کتاب ایران است. نمایشگاهی که از سراسر جهان فعالان حوزه نشر و کتاب، خبرنگاران، نویسندگان و همچنین ارائهدهندگاه خدمات چاپ و نشر در آن حضور پیدا میکنند و برای حضور خود برنامهریزی سالانه و بلندمدت دارند. در حقیقت آنچه نمایشگاه کتاب فرانکفورت را به بزرگترین نمایشگاه کتاب دنیا تبدیل کرده است، نه فروش مستقیم کتاب بلکه تبادل حقنشر (کپی رایت)، شکلگیری همکاریهای بین پدیدآورندگان و ناشران، مشارکت آژانسهای ادبی در عرضۀ محتوا در سطح جهانی، جریانسازی در عرصۀ تولید محتوا و آمادهسازی بسترهای حقوقی و اقتصادی در حوزه کتاب است.
در ایران بهطور طبیعی بسیاری از بسترهایی که برگزاری نمایشگاهی در ابعاد نمایشگاه کتاب فرانکفورت را فراهم کنند وجود ندارند. در چنین وضعیتی آیا باید عطای برگزاری نمایشگاه، به معنای واقعی کلمه، را به لقایش ببخشیم؟ و تنها خودمان را به برگزاری فروشگاهی بزرگ، با حضور میلیونی مردم، ازدحام و شلوغی بیمورد و حضور عرضهکنندگان مواد غذایی و تنقلات دلخوش کنیم، یا بایسته است تدبیر دیگری اندیشیده شود تا نمایشگاه در محیطی آرام و محلی برای گفتوگوی فعالان حوزۀ نشر و پدیدآورندگان و به عبارتی محل تأمل و اندیشه برگزار شود.
فهرست
- سخن سردبیر
- نمایشگاه کتاب تهران در دوره پساکرونا، حضوری، مجازی یا ترکیبی / داریوش مطلبی
- یادداشت تحلیلی
- دنیای صوت و تصویر در آستانه ورود به عصر جدید / محمد مهدی عسگرپور
- فضای مجازی و تغییرات کنشگری در فرایند تمدنی / محمدرضا بهمنی
- گفتگو
- مسئله فرهنگی؛ امید به همبستگی و هویتیابی در نظم نوین تمدن اسلامی-ایرانی در گفتگو با سجادصفارهرندی
- مسئله فرهنگی و چالشهای آن در ایران در گفتگو با ایرج فیضی
- مقاله
- توئیتر و روزنامهنگاری / دیراج مورتی ، ترجمه دکتر اسمائیل افقهی
- بررسی عملکرد نمایشگاههای کتاب استانی از دیدگاه ناشران، مشارکتکنندگان، کارشناسان و برگزارکنندگان نمایشگاههای کتاب استانی (1387 تا 1396) / سلمان انصاریزاده، ابراهیم حیدری
- جامعه شناسی مردممدار در مقابل بازار/ مایکل بوراوی، ترجمۀ بهمن باینگانی
- نگاهی به مدل اطلاعیابی ساولینن (الیس) در بافت محیط؛ بررسی مفاهیم / احمد شعبانی، حسین ادبی فیروزجاه
- ارزیابی بهکارگیری مؤلفههای کتابخانه سبز در کتابخانههای دانشگاهی / فاطمه رضاییمنش، محسن حاجی زینالعابدینی، امیر رضا اصنافی
- نشست
- الگوی مصرف و توزیع فرهنگی تولیدات سینمایی در دوران پسادیجیتال
- بیتفاوتی یک انتخاب ناگزیر
- نقد کتاب
- جنگ رسانههای اجتماعی؛ سلاحهایی برابر برای همه/ جلال خوشچهره
- رسانههای نوین: درامدی انتقادی/ حسین بصیریان جهرمی
- اسلکتیولیست(انقلاب هشتگها): قواعد کنشگری سایبری برای اسلکتیولیستها/ زینب قادری
- برآمدن ژانر خلقیات در ایران (یک جامعه شناسی غیر خودمانی) / سعیده زادقناد
- راهحلهایی برای مسائل اجتماعی/ اسمائیل غلامی پور
- پیگیر اخبار نباشید/ امیدعلی مسعودی
- تازههای پژوهش: سماء کشاورز دیزجینی
- تازههای کتاب: سماء کشاورز دیزجینی