امروزه اهمیت صنایع فرهنگی و خلاق و تأثیر آن بر اقتصاد و فرهنگ، برای کشورها روشن شده است. گروهی از آن‌ها به‌عنوان پیشگامان این عرصه، درآمد خوبی از صنایع فرهنگی و خلاق دارند و این صنایع به بخش مهمی از اقتصادشان تبدیل شده است. گروهی دیگر نیز در حال گفتمان‌سازی و ترویج و گذار در صنایع فرهنگی و خلاق هستند. شاید بتوان گفت که صنایع فرهنگی و خلاق در ایران وضعیتی مشابه با کشورهای گروه دوم دارد. با توجه به همین امر، نگاهی به تجربیات و مسیری که کشورهای فعال این حوزه به‌ویژه کشورهای پیشرو طی کرده‌اند می‌تواند راهگشا و مفید باشند. پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق یکی از مواردی هستند که در حوزه صنایع فرهنگی و خلاق در ایران کمتر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند.
پارک صنایع فرهنگی و خلاق چیست؟
شاید با شنیدن پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق شما هم به پارک‌های علم و فناوری که در کشور وجود دارند فکر کنید اما همان‌گونه که از نام این پارکها مشخص است حوزه فعالیت آن‌ها به صنایع فرهنگی و خلاق محدود است و البته کارکردها، اهداف و سیاست‌های متفاوتی نیز دارند. به‌طور کلی پارک‌های صنایع خلاق و فرهنگی که اغلب با عنوان مناطق فرهنگی و خلاق شناخته می‌شوند، مناطق تخصصی هستند که بر ترویج و پرورش صنایع فرهنگی و خلاق تمرکز دارند. این پارکها برای گرد هم آوردن مشاغل، سازمان‌ها، هنرمندان و کارآفرینان بخش‌های مختلف درگیر با صنایع فرهنگی و خلاق در یک مکان فیزیکی واحد طراحی شده‌اند.
هدف اولیه این پارکها تحریک نوآوری، خلاقیت و رشد اقتصادی در بخش‌های فرهنگی و خلاق جامعه است. از مشهورترین پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق می‌توان به آرت دیستریکت 798 در شهر پکن چین، استودیو داکلند ملبورن در استرالیا، و مناطق تووهولمن و ولکان در اسلو نروژ اشاره کرد. این پارکها نقش مهمی در پرورش خلاقیت، حفظ میراث فرهنگی و پیشبرد توسعه اقتصادی در این کشورها دارند.
پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق، هنرمندان، طراحان، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و سایر ذینفعان را گرد هم می‌آورند و به‌واسطه زیرساخت‌های پیشرفته مانند: استودیوها، فضاهای نمایشگاهی، مکان‌های اجرا، فضاهای کار مشترک و… از خلق، تولید و نمایش آثار فرهنگی و خلاقانه حمایت می‌کنند. تبادل و ترویج فرهنگی، حفاظت از مالکیت معنوی و تأثیرات اقتصادی برخی از ویژگی‌های این پارکها هستند.
همان‌گونه که گفته شد چین یکی از کشورهایی است که در زمینه احداث و استفاده از پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق فعال است، بر همین اساس این مقاله با استفاده از کلان داده‌ها، وضعیت و مخاطرات توسعه پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق چین را بررسی کرده است.
وضعیت پارک‌های صنایع خلاق فرهنگی در چین
به لحاظ جغرافیایی، بیشترین تعداد پارک‌های صنایع فرهنگی خلاق (934 عدد) در شرق چین قرار دارند. از این تعداد پارک‌های کمتری در مناطق مرکزی، جنوبی، شمالی و… واقع شده‌اند که این امر حاکی از توزیع نابرابر فناوری های نرم و صنایع فرهنگی در چین است.
با این حال، وقتی به نرخ رشد پارک‌های علم و فناوری چین نگاه می‌کنیم، این نرخ در مناطق مرکزی و غربی چین در مقایسه با منطقه شرقی بالاتر است. این امر نشان می‌دهد که عدم تعادل منطقه‌ای در توزیع پارک‌های صنایع خلاق در چین به‌تدریج و در طول زمان در حال بهبود است.
توسعه پارک‌های صنایع خلاق فرهنگی در چین
بررسی و مقایسه میزان جمعیت شاغل در صنایع فرهنگی و خلاق در سه شهر، بیجینگ، نیویورک و لندن نشان می‌دهد که لندن با 14 درصد شاغل در حوزه های صنایع خلاق نسبت به نیویورک با 12 درصد، شاغل بیشتری دارد. بیجینگ چین نیز با 5 درصد شاغل در لیست شرکت های خلاق چین، اختلاف زیادی با این دو شهر دارد.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد صنایع خلاق در ایالات متحده آمریکا با سهم 20 درصدی که از تولید ناخالص داخلی دارد سهم بیشتری را از دیگر کشورها داراست. ژاپن با 18 درصد در رتبه دوم قرار دارد و میانگین جهانی 7درصد است. چین با سهم 3 درصدی صنایع خلاق در جهان از تولید ناخالص داخلی از آمار میانگین جهانی عقب‌تر است.
با توجه به این آمارها و ظرفیتی که رشد و توسعه صنایع خلاق در چین داراست، به‌نظر می‌رسد ایجاد پارک‌های صنایع خلاق و فرهنگی می‌توانند راهی مناسب در دستیابی به این مهم باشند.
خطرات تهدیدکننده پارک‌های صنایع خلاق فرهنگی در چین
این مقاله در مجموع 24 عامل خطر را در 4 گروه برای توسعه پارک‌های خلاق شناسایی کرده است:
- خطرات ساخت‌وساز و برنامه‌های پارک‌های صنایع فرهنگی خلاق چین: این خطرات به مسائل مربوط به طرح و نقشه پارک، زیرساخت‌ها و امکانات مربوط می‌شوند. برنامه‌ریزی ناقص، عدم هماهنگی، زیرساخت‌های ناکافی و کمبود امکانات خدمات عمومی نمونه‌هایی از این خطرات هستند.
- خطرات مدیریت اشتباه پارک‌های صنایع خلاق در چین: این خطرات مربوط به مدیریت، فرآیندها و مدل کسب‌و‌کار اداره پارکها می‌شوند. وجود سازمان‌های ناکارآمد، ناتوانی در مدیریت، عدم نظارت بر فعالیت‌ها و عدم شکل‌گیری یک مدل درآمدی معقول مثال‌هایی از آسیب های مدیریتی هستند.
- خطرات توسعه پارک‌های صنایع خلاق فرهنگی: به رشد و قابلیت‌های شرکت های فناوری چینی و مجموعه‌ها در پارکها تمرکز دارد. مواردی همچون فقدان شرکت‌های پیشرو، تخصص پایین، استعداد پایین، نوآوری پایین و ضعف برند در این دسته قرار می‌گیرند.
- خطرات محیطی: به خطرات خارجی ناشی از سیاست‌های گسترده تر، مالکیت معنوی، بازار و شرایط دولتی اشاره دارد.
شناختن آسیب های احتمالی به سیاست‌گذاران و مدیران پارک‌های صنایع فرهنگی خلاق کمک می‌کند تا برای جلوگیری از این خطرات و همچنین رشد پایدار اقدام کنند. بدین صورت که آن‌ها با درک زودهنگام این مشکلات، می‌توانند برنامه‌ها و سیاست‌هایی را برای جلوگیری و کاهش آن‌ها اتخاذ کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
این مقاله مروری بر وضعیت پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق در چین دارد. همچنین آسیب‌ها و خطرات توسعه پارک‌های صنایع خلاق چین را بررسی می کند. یافته‌ها نشان می‌دهند که این پارکها توزیع جغرافیایی نابرابری با تمرکز و تکثر به مناطق شرقی چین دارند. با این حال، نرخ رشد آن‌ها در مناطق دیگر در سال‌های گذشته نشان دهنده بهبود تعادل منطقه‌ای در طول زمان است. پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق می‌توانند موتورهایی برای دستیابی به رشد پیش‌بینی شده در حوزه های صنایع فرهنگی خلاق چین باشند.
این مقاله 24 عامل خطر را در چهار گروه خطرات تهدید کننده پارک‌های خلاق و برنامه‌های آن‌ها، خطرات مدیریتی، خطرات رشد و توسعه پارکها و خطرات محیطی شناسایی کرده است. همچنین اطمینان از راهبرد‌ها، منابع و اجرای صحیح در حوزه‌های برنامه‌ریزی، مدیریت، تجارت و سیاست برای پارک‌های صنایع فرهنگی و خلاق جهت تحقق پتانسیل اقتصادی و خلاقانه‌شان ضروری است.
