واژههای انیمیشن، کارتون و پویانمایی در ایران مترادفاند. صنعت انیمیشن در ایران نوپاست. در گذشته آثاری ساخته میشد که با استانداردهای امروزی مطابقت ندارد. اینها اغلب فیلمهایی بودند که مخاطبشان کودکان است؛ مثلاً کلاهقرمزی یک فیلم است که با ظرافت کمنظیر، موقعیتهای طنز، داستان مناسب کودکان و… بچهها را هدف قرار داده است. پویانمایی بلند رایانهای، فرزند تازه متولد سینمای ایران، ظرفیتهای خود را در همین چند سال نشان داده است. هم خوب میفروشد و هم خوب جایزه میگیرد. اکران انیمیشن در سینما قطعاً جذابتر است. ۲۴، ۲۵سالههای امروزی بعید است کلاهقرمزی را در جعبه جادویی یادشان باشد اما اردوی کلاسهای ابتداییشان را در سینما که کلاهقرمزی و سروناز میدیدند یادشان است.
سرگذشت انیمیشن های سریالی و سینمایی رایانه ای در ایران
پویانمایی رایانهای فرزند تازه متولد انیمیشن ایران است. پویانماییهای بلند رایانهای کمتر از ۱۰ سال است که در ایران ساخته میشوند و این سالها هم کم ندرخشیدهاند. مسیری که با تهران ۱۵۰۰ شروع شد و فیلشاه و شاهزاده روم چشمنواز را به خود دیده است. نوبرانههای ایرانی در مجامع بینالمللی و همچنین گیشه پرفروغ ظاهر شدند. انیمیشنهای ۲ بعدی سریالی هم از چند سال قبل در ایران ساخته میشدند. مثلاً پوریای ولی به صورت ۲ بعدی و در ۴ فصل ساخته شد.
فیلشاه و شاهزاده روم موفقترین اکران انیمیشن سینمایی در گیشه ایراناند. شاهزاده روم در آبان ۱۳۹۴ اکران شد و ۵/۵ میلیارد تومان (با در نظر گرفتن تورم) فروخت. فیلشاه در نوروز ۱۳۹۷ میزبان نگاه بزرگ و کوچک شد و سقف فروش پویانماییها را در کشور جابهجا کرد. رسیدن به مرزهای میلیاردی برای صنعتی که از عمرش کمتر از ۱۰ سال میگذرد، ستودنی است. تأثیر کیفیت اثر بر فروش آن کاملاً آشکار است؛ اما عوامل دیگری در پشت پرده وجود دارد که بر فروش یک انیمیشن سینمایی، سریالی و… اثرگذار است. عواملی مثل: ۱. زمان اکران؛ ۲. کیفیت و کمیت تبلیغات و اطلاعرسانی. عامل مهم دیگر که اغلب نادیده گرفته میشود، تعداد سالنهای اکران اثر سینمایی است. شورای اکران طبق آییننامه، اکران فیلمها را تنظیم میکند.
سالنهای اکران انیمیشن
۵۷۲ سالن سینما در کشور وجود دارد. شورای اکران مسئول اختصاص این سالنها به پویانمایی و دیگر فیلمهاست (برخی از این سالنها بعد از اکران فیلشاه ساخته شدهاند که انگشتشمارند). پویانمایی فیلشاه در ۱۷۳ سالن اکران شد و هنوز لقب پرفروشترین پویانمایی ایرانی را یدک میکشد. تعداد سالن اگر کم باشد، در کنار زمان کم اکران به فروش اثر لطمه میزند. تعداد سالنهای اکران انیمیشنهای مختلف در نمودار زیر مشخص شده است.
تهران ۱۵۰۰ که اولین است، ۹۳ سالن برای اکران در اختیار داشت. به رستم و سهراب اما فقط ۴۷ سالن اختصاص داده شد که فروش ۳۰۰ میلیون تومانی در پی داشت. به نظر میرسد با گذشت زمان نگاه متولیان به پویانمایی مثبتتر شده است و تعداد سالن بیشتری برای آنها در نظر میگیرند. ممکن است به نظر برسد با افزایش تعداد سالن، فروش هم بیشتر میشود و رابطه مستقیم بین این ۲ برقرار است؛ اما مشخص است یک اثر بیکیفیت حتی با در اختیاز داشتن سالن کافی، فروش خوبی نخواهد داشت.
- نقشه وضعیت صنعت پویانمایی شامل توصیف کامل اجزای صنعت در ایران و جهان را در اینجا مطالعه کنید.
کملطفی به پویانمایی
شاید اگر به برخی فیلمها سالن بیشتری اختصاص میدادند، فروششان بیشتر میشد. شاخص «فروش به سالن» برای سنجش ظرفیت فروش یک پویانمایی مناسب است. مقادیر بیشتر این شاخص نشان میدهد اکران در سالنهای بیشتر تا حدی به افزایش فروش کمک میکند. رابطه بین فروش و تعداد سالن اما خطی نیست؛ مثلاً پویانمایی تهران ۱۵۰۰ بهرام عظیمی شاید در سال ۹۲ با سالن بیشتر فروشش بیشتر بود. نمودار بعدی مقدار شاخص «فروش به سالن» را برای اکران انیمیشنهای سینمایی مختلف نشان میدهد.
شاهزاده روم با اینکه فروش کمتری نسبت به فیلشاه داشت در شاخص «فروش به سالن» از فیلشاه پیشی گرفته است. در واقع توان شاهزاده روم در فروش از توان فیلشاه بیشتر بود. اختصاص سالن بیشتر به چنین اثری میتوانست به موفقیت بیشتر آن کمک کند. اکران انیمیشن سینمایی مثل فهرست مقدس یا رستم و سهراب در سالنهای بیشتر احتمالاً نتیجه مثبتتری نداشته است.
در هر حال بررسی تخصصی ظرفیت یک محصول سینمایی پیش از اکران حس میشود. با این کار ظرفیت فیلم مشخص میشود. نه سالن اضافی به آن داده میشود، نه با اختصاص سالن کم، فرصتسوزی میشود.