گردشگری داخلی در چرخه‌ی اقتصاد ملی جایگاه ویژه‌ای دارد. در شرایطی که به دلیل تحریم‌های بی‌امان و اوضاع نابسامان اقتصادی، شرایط سفرهای خارجی برای عامه‌ی مردم مهیا نیست. گردشگری داخلی در ایران می‌تواند به احیای اقتصاد محلی و رفاه جوامع بومی این کشور کمک کند. منظور از گردشگری داخلی سفر در درون مرزهای یک کشور است.
تنوع جغرافیایی و طبیعی بی‌نظیر، فرهنگ و سنن غنی و رنگارنگ و وجود مقاصد زیارتی و تاریخی متنوع به ایرانیان انگیزه‌های مختلفی برای سفر کردن بخشیده است. گذشته از این، سفر در زندگی امروز یک ضرورت حیاتی به شمار می‌رود. از دیرباز سیر و سفر به عنوان تفریحی مهم و موقعیتی برای تجربه‌اندوزی و تجارت مطرح بوده است؛ اما در این روزگار سفر برای خیلی‌ها فرصتی است برای نفس کشیدن. شهرهای بزرگ صنعتی آلوده، مشاغل یکنواخت و اضطراب‌آور و زندگی‌های فردگرا که از آدم‌ها امکان پیوند خوردن با همسایگان و دیگر شهروندان را می‌گیرد و موجب تنهایی می‌شود، سفر را به مترادفی برای زندگی تبدیل کرده است. مترادفی که البته بسیار کوتاه است.
اما ایرانی‌ها معمولا چقدر به سفر می‌روند؟ انگیزه‌ی آن‌ها برای سیر و سیاحت چیست؟ چه شهرهایی را برای مسافرت انتخاب می‌کنند؟ با ما همراه باشید تا با هم نگاهی بیندازیم به نتایج آمارگیری از گردشگران ملی که در سال ۱۴۰۰ توسط مرکز آمار ایران منتشر شده است.
گردشگری داخلی چیست ؟
طبق تعریف مرکز آمار ایران، گردشگری مجموعه فعالیت‌هایی است که فرد یا افرادی در طی سفر به مکانی خارج از محیط زندگی معمول خویش، برای مدت زمان حداکثر یک سال متوالی با هدف تفریح، تجارت و غیره انجام می‌دهند، به شرط اینکه از محل مورد بازدید (مقصد) حقوق و دستمزد دریافت نکنند.
تمرکز ما در این یادداشت بر روی گردشگری داخلی در ایران به عنوان یکی از انواع مهم گردشگری است. منظور از گردشگری داخلی، گردشگری افراد مقیم و غیرمقیم در کشور مورد بازدید است و شامل گردشگری بومی (دورن حوزه‌ای) و گردشگری ورودی می‌باشد. در این تعریف گردشگری افراد مقیم و غیر مقیم یک کشور درون مرزهای همان کشور بررسی می‌شود.
گردشگری داخلی در ایران
به گزارش مرکز ملی آمار، در سال ۱۴۰۰ از حدود ۲۶ میلیون خانوار ایرانی، تنها نزدیک به هشت میلیون خانوار، یعنی ۳۰ درصد به سفر رفته‌اند. حالا این موضوع را در نظر بگیرید که در این آمار، خانوارهایی که حتی یک نفر از آن‌ها هم تنها یک بار در سال به مسافرت رفته باشند؛ حساب شده‌است. با در نظر گرفتن این موضوع، به این مسئله‌ی مهم پی می‌بریم که وضعیت گردشگری داخلی در ایران بسیار نامناسب است. شاید بتوان مشکلات ناشی از تورم یا شیوع کرونا در سال ۱۴۰۰ را از جمله دلایل این شرایط دانست.
اگر بخواهیم آمار گردشگری داخلی و بین المللی را با هم مقایسه کنیم می‌بینیم که نزدیک ۱۰۰ درصد سفرهای ایرانی‌ها داخلی بوده است. در این میان تنها دو درصد از گردشگران ایرانی به خارج رفته‌اند.
مقاصد گردشگری داخلی در ایران
مازندران و تهران گردشگرپذیرترین استان‌ها در ایران هستند. اما چه میزان مسافرت به این دو استان وجود دارد؟ دلایل مردم از رفتن به این دو استان چیست؟ برای دانستن پاسخ این سوالات در ادامه همراه ما باشید.
مازندران، محبوب ترین مقصد گردشگری ایرانیان
برای بیرون آمدن از فضای شهرهای بزرگ و زندگی‌های روزمره، ایرانی‌ها به دریا پناه می‌برند. مسافرت به شمال کشور تبدیل به جزئی از سبک زندگی و فرهنگ مردم شده است. در حقیقت شمال کلیشه‌ای است که در ذهن مردم به عنوان جایی برای تفریح ثبت شده است. این گزاره را آمار مربوط به جذب گردشگر استان مازندران تأیید می‌کند. از مجموع حدود ۲۵ میلیون گردشگر داخلی، بیش از ۲ میلیون خانوار به استان مازندران سفر می‌کنند. این رقم، مازندران را تبدیل به صدرنشین مقاصد گردشگری ایران می‌گرداند. مهم‌ترین انگیزه‌ای که می‌توان برای سفر به این استان برشمرد، گردش و تفریح است. جدای از این، بسیاری افراد می‌توانند به دلیل دیدار بستگان خود به این استان بروند.
تهران، دومین مقصد گردشگری ایرانیان
پس از مازندران، تهران با نزدیک به ۲ میلیون مسافر، استانی گردشگرپذیر است. تهران جذابیت‌های فراوانی دارد. دانشگاه‌های مهم، مراکز درمانی پیشرفته، مراکز خرید بزرگ و متنوع و موقعیت‌های فراوان برای کسب درآمد، تهران را به دومین مقصد مهم گردشگری داخلی در ایران تبدیل کرده است.
خراسان در دسته‌ی ۱۰ مقصد برتر گردشگری داخلی
پس از تهران نیز خراسان رضوی قرار دارد که مهم‌ترین مقصد برای سفرهای زیارتی ایرانی‌ها است. مسیر تهران به مشهد و بالعکس در بسیاری از آژانس‌های فروش بلیت اینترنتی، پرفروش‌ترین است. استان‌های فارس و اصفهان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تعداد زیاد سفرها به این دو استان حاکی از آن است که جذابیت‌های تاریخی، فرهنگی و صنایع دستی عوامل مهمی برای جذب گردشگران داخلی به شمار می‌روند. گیلان، کرمان، آذربایجان‌ها و خوزستان در رتبه‌های بعدی ۱۰ مقصد برتر گردشگری داخلی قرار دارند. بیش از ۱۰ میلیون سفر نیز به مقصد دیگر استان‌ها است.
اگر مهم‌ترین مقاصد گردشگران داخلی را به تفکیک شهر و نه استان بررسی کنیم، آنگاه شهرهای تهران، مشهد و اصفهان در رتبه یک تا سه قرار خواهند گرفت.
انگیزه‌های گردشگری داخلی در ایران
در ایران انگیزه‌های فراوانی برای سفر پیدا می‌شود؛ در صدر این دلایل و انگیزه‌ها، دیدار دوستان و بستگان قرار دارد. ۱۱ میلیون سفر از مجموع ۲۴ میلیون با هدف دیدار دوستان و بستگان صورت گرفته است. اگر بخواهیم به دلایل آن فکر کنیم می‌توان گفت در چند دهه اخیر، ایرانیان بسیاری از روستاها یا شهرهای کوچک، به چند شهر بزرگ صنعتی مهاجرت کرده‌اند. گردشگران ایرانی تعداد زیادی از بستگان و اقوامشان را باید در زادگاه‌های خود ملاقات کنند؛ به همین دلیل هم ۷۶ درصد مسافران در خانه اقوام و آشنایان اقامت می‌کنند. پس از این عامل، گردش و تفریح مهم‌ترین انگیزه سفرهای داخلی است. جاذبه‌های گردشگری طبیعی، فرهنگی و تاریخی متنوع به خوبی نیاز افراد به تفریح را پاسخ می‌گوید.
سفر برای درمان
درمان، سومین عامل مهم سفرهای داخلی است. علاوه بر تهران که مرکز تجمع امکانات درمانی است، بسیاری از مراکز استان دیگر نیز امکانات درمانی منحصر به فردی دارند. مثلا شیراز، یکی از قطب‌های درمان سرطان در کشور است. همچنین چشمه‌های آب گرم در آذربایجان‌ها، آن را تبدیل به یک مقصد گردشگری سلامت در داخل کشور می‌گرداند.
سفر برای خرید
پس از درمان، عامل خرید میان عوامل جذب گردشگر داخلی حضوری پررنگ دارد. بسیاری از افراد، برای خرید به شهرها یا استان‌هایی سفر می‌کنند که تنوع و کیفیت بالا و همچنین قیمت پایین‌تری نسبت به مبدأ داشته باشد. همچنین برخی از محصولات و خصوصا محصولات صنایع دستی، بومی یک سری مناطق خاص است و خرید آن‌ها در آن مناطق، بسیار به‌صرفه‌تر. مثل کاشان که به گلاب و عرقیات معروف است و یزد و میبد که به ترمه و فرشینه و لالجینِ همدان که به سفال و مینا و اصفهان که به خاتم و منبت و محلات که به گل و گیاه و ملایر که به صنعت چوب و زنجان که به چاقو و کارد.
سفر برای زیارت
زیارت پنجمین انگیزه مهم سفر برای ایرانی‌ها است. شهرهایی مثل مشهد و قم مهم‌ترین مقاصد زیارتی ایران است. مشهد شهری است که در مواقع گوناگون همچون مناسبت‌های مذهبی یا تعطیلات نوروز، رکورد پذیرش مسافر را می‌شکند. شاید وجود مشهد و بارگاه امام هشتم علیه‌السلام باشد که زیارت را به یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های گردشگری داخلی تبدیل کرده است. پس از زیارت، کسب‌وکار و آموزش از عوامل محرک مهم دیگر برای راهی سفر شدن هستند.
وسیله‌ی نقلیه‌ی ایرانی‌ها در گردشگری داخلی
بیشتر ایرانی‌ها برای سفر از وسیله نقلیه‌ی خود استفاده می‌کنند؛ چیزی در حدود ۱۶ میلیون سفر با ماشین انجام می‌شود. داشتن وسیله نقلیه مؤلفه‌ی مهمی برای سفر رفتن ایرانی‌ها است. تنها ۲۰ درصد افرادی که اتومیبل ندارند به سفر می‌روند. این آمار در مورد ماشین‌دارها ۳۵ درصد است. بالا بودن قیمت هواپیما سفر با اتومبیل شخصی را به‌صرفه‌تر می‌کند. اصولا با تورم موجود، این طبیعی است که مسافران به هر شکل ممکن از هزینه سفر خود بکاهند. بعد از وسیله نقلیه شخصی، سواری کرایه و وسیله شخصی متعلق به دیگران پرطرفدارترین راه ایاب و ذهاب برای مسافران ایرانی است.
بعد از هواپیما، قطار وسیله نقلیه پرطرفدار دیگری است. علاوه‌بر طول مسافت، مخاطرات جاده‌ای زیاد و امکانات محدود جاده‌ها، انگیزه‌های دیگری برای استفاده از هواپیما و قطار است. وجود مقاصد محبوبی همچون جزیره‌های کیش و قشم، استفاده از شناورهایی مثل لنج و کشتی را هم برای سفرهای بومی مطرح می‌کند.
جمع‌بندی
در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۵ میلیون ایرانی حتی یک سفر یک روزه هم در سال نداشتند. این رقم ۷۰ درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. حالا که از روزهای پر التهاب شیوع کرونا تقریبا عبور کردیم می‌توانیم به راهکارهای گسترش گردشگری داخلی توجه کنیم.
همانطور که گفتیم گردشگری داخلی به عنوان یک راهبرد ملی برای توسعه‌ی اقتصاد کشور است. راهکارهای زیادی برای ترغیب افراد به ایرانگردی وجود دارد. با توجه به شرایط اقتصادی حال حاضر ایجاد صندوق توسعه گردشگری توسط سازمان‌های مرتبط، راه‌اندازی تورهای فراگیر برای جوانان و بازنشستگان، پرداخت وام سفر با شرایط آسان از سوی بانک‌ها و تبلیغات مناسب از جمله راهکارهای گسترش گردشگری داخلی در ایران است.
مطالب مرتبط
اگر می‌خواهید اطلاعات کامل‌تری درباره‌ی پایگاه اقتصادی- اجتماعی گردشگران ایرانی بدانید؛ می‌توانید با کلیک بر روی لینک زیر به نتایج آمارگیری از گردشگران ملی در پایگاه دانش نمافر مراجعه کنید.
برای دسترسی به اطلاعات قدیمی‌تر درباره‌ی وضعیت گردشگری داخلی در ایران نیز می‌توانید به نتایج آمارگیری از گردشگران ملی در سال ۱۳۹۶ مراجعه کنید.
منبع: گزارش گردشگران ملی بهار ۱۴۰۰، مرکز آمار ایران.
گزارشی از گردشگری داخلی در ایران گردشگری داخلی در چرخه‌ی اقتصاد ملی جایگاه ویژه‌ای دارد. در شرایطی که به دلیل تحریم‌های بی‌امان و اوضاع نابسامان اقتصادی، شرایط سفرهای خارجی برای عامه‌ی مردم مهیا نیست. گردشگری داخلی در ایران می‌تواند به احیای اقتصاد محلی و رفاه جوامع بومی این کشور کمک کند. منظور از گردشگری […]
