حوزه‌های صنایع خلاق به‌ویژه موسیقی را می‌توان بهره‌برداری تجاری از دانش هنری معرفی کرد. در همین راستا این مقاله، با استفاده از روش‌های اسنادی و تحلیل مضمون (تماتیک)، موؤلفه‌های خلاقیت در صنایع خلاق را با مطالعه گروه موسیقی کامکارها بررسی می‌کند.
بزرگ‌ترین گروه موسیقی خانوادگی ایران
گروه کامکارها بزرگ‌ترین گروه موسیقی خانوادگی ایران هستند. موسیقی آنها ترکیبی از موسیقی کلاسیک ایرانی و موسیقی مردم‌پسند است. این گروه در سال 1344 در سنندج تشکیل شده و خانواده کامکار اعضای تشکیل‌دهنده آن هستند. این گروه از همان سال‌های ابتدایی فعالیت خود (دهه 1350) به فراگیری آکادمیک موسیقی نیز توجه ویژه‌ای داشتند و در کنار فعالیت‌های خود سعی در ایجاد ارتباط با سیستم آموزشی دانشگاهی داشته‌اند. کامکارها توانسته‌اند با تکیه بر نوآوری و خلاقیت مخاطبانی متشکل از عامه و قشر نخبه موسیقی را جذب کنند. علاوه بر اجرای گروه کامکارها این گروه آلبوم‌های متعددی را نیز به بازار عرضه کرده‌اند. از مهم‌ترین آلبوم آهنگ‌های کامکارها می‌توان به اورامان، زردی خزان، شیلره، گلاویژ، گل‌نیشان و… اشاره کرد.
خلاقیت در صنعت موسیقی
موسیقی از جمله صنایع خلاقی است که ابعاد جدید و جالبی به این حوزه بخشیده است. از همین رو کشورهای مختلف سعی در فراهم ساختن امکانات برای آن و به‌منظور ترویج صنایع خلاق آن در جامعه داشته و دارند. موفقیت فعالیت‌های موسیقیایی در عرصه صنایع خلاق منوط به شرایط خاصی است. برای مثال در مطالعات مختلفی محبوبیت گروه کی‌پاپ به مولفه‌های و عوامل مختلفی همچون عوامل فردی، عوامل درون‌زای محلی و برون‌زا جهانی و… نسبت داده شده است.
اما به‌طور کلی هر سبک موسیقی که بخواهد به اقبال محلی، ملی یا جهانی دست پیدا کند به ویژگی نوآوری و خلاقیت در هنر نیازمند است. این نوآوری و خلاقیت با توجه به زمینه و حوزه فعالیت متفاوت است. برای مثال تولید خلاقیت در موسیقی شرقی با تأکید بر گروه‌های کی پاپ، از سه مرحله جهانی شدن خلاقیت، بومی‌سازی محتوای موسیقی و اجرا کنندگان آن و انتشار محتوای موسیقی از طریق شبکه‌های اجتماعی در جهان تشکیل شده است.
مؤلفه‌های خلاقیت موسیقی در گروه کامکارها
این مقاله با بررسی 7 کنسرت و 8 آهنگ کامکارها 10 مؤلفه خلاقیت گروه کامکارها را شناسایی و معرفی می‌کند.
1. برقراری ارتباط دو جانبه بین موسیقی کردی و موسیقی ایرانی: کامکارها با ترکیب موسیقی محلی کردی و موسیقی ملی ایرانی، یک سبک جدید ایجاد کرده‌اند. آنها توانسته‌اند ارتباط دو سویه بین سبک‌های موسیقی کردی و موسیقی ایرانی برقرار کنند. گروه موزیک کامکار از یک طرف با بهره‌گیری از عناصری مانند زبان کردی، سازها و ترانه‌های محلی کردی، به معرفی و ترویج دستگاه‌های موسیقی کردی پرداخته‌اند. از طرف دیگر هم از عناصر موسیقی ایرانی مانند ساز سنتور و کمانچه و آثار شاعران فارسی‌زبان در آهنگ‌های خود استفاده کرده‌اند. با ترکیب و تلفیق خلاقانه این دو سبک موسیقی، اعضای گروه موسیقی کامکارها توانسته‌اند سبکی نوین ایجاد کنند که ویژگی‌ها و مؤلفه‌های هر دو موسیقی کردی و ایرانی را در خود دارد.
2. ترویج و ارتقای سازهای محلی و ایرانی: یکی از اقدامات مهم گروه موسیقی سنتی کامکارها، توجه ویژه به سازهای ایرانی اصیل و تلاش برای ارتقاء و معرفی این سازها بوده است. مثال بارز این موضوع، تلاش‌های بیژن کامکار برای نهادینه کردن و معرفی ساز دف در موسیقی ایران است. پیش از بیژن کامکار، دف نوازی فقط در مراسم مذهبی و در خانقاه‌ها استفاده می‌شد و جایگاهی در موسیقی حرفه‌ای و صحنه‌ای نداشت. وی با معرفی و آموزش حرفه‌ای دف، نقش مهمی در ترویج آن در موسیقی اصیل ایرانی ایفا کرد. امروزه ساز دف به یکی از سازهای رایج و پرطرفدارترین ساز در ایران تبدیل شده است.
3. استفاده از زبان‌های کردی و فارسی در شعر آهنگ‌ها: در آهنگ‌های گروه کامکارها، هم از زبان کردی و هم از زبان فارسی استفاده می‌کنند. در قسمت‌هایی که به زبان کردی خوانده می‌شود، آنها سعی می‌کنند از گویش‌ها و لهجه‌های زبان کردی استفاده کنند. این ترکیب زبانی، هم باعث معرفی فرهنگ و سبک موسیقی کردی می‌شود. هم پیوندی میان موسیقی سنتی ایران و موسیقی محلی کردی برقرار می‌کند. استفاده هوشمندانه از زبان‌های مختلف، یکی از نکات مثبت و خلاقانه در آثار کامکارها به شمار می‌رود.
4. شیوه انتخاب پوشش در اجراهای گروه کامکار: اعضای گروه موسیقی کامکارها در انتخاب لباس و پوشش برای اجراهای صحنه‌ای خود، دو شیوه متفاوت را دنبال می‌کنند. آنها در اجراهایی که قرار است آهنگ‌ها و موسیقی محلی کردی اجرا شود از پوشش و لباس سنتی کردی استفاده می‌کنند. همچنین در اجراهای رسمی‌تر آنها پوششی هنری و متحدالشکل دارند. این کار باعث جلب توجه مخاطب و القای حس و حال متناسب با هر اجرای کامکارها می‌شود.
5. عضویت زنان در گروه موزیک کامکارها: یکی از اقدامات مثبت و خلاقانه خانواده کامکاران، عضویت زنان در این گروه موسیقی است. گروه کامکار با عضویت زنان چون قشنگ کامکار و دیگران، راه را برای بازگشت مجدد زنان به صحنه‌ی هنری باز کردند. حضور زنان در کنار مردان، هم نشان‌دهنده‌ی برابری جنسیتی است و هم باعث غنای بیشتر موسیقی شده است. این اقدام گروه موسیقی کامکارها سبب شده تا زنان بیشتری به هنر موسیقی روی بیاورند و زمینه حضور آنها فراهم شود.
6. توجه به خلاقیت فردی اعضای گروه کامکارها در کنار فعالیت گروهی: هر یک از افراد این گروه علاوه بر فعالیت در گروه، به صورت انفرادی نیز در زمینه‌های مختلف هنری فعالیت دارند. تشویق استعدادها و خلاقیت‌های فردی در کنار فعالیت جمعی باعث پویایی و نشاط هرچه بیشتر گروه موزیک سنتی کامکار شده و دامنه فعالیت‌های آن را هم گسترده‌تر کرده است.
7. همکاری کامکارها با سایر گروه‌های موسیقی و خواننده‌ها: اجرای کنسرت‌ها و آلبوم‌های مشترک با گروه کامکارها، نمونه‌هایی از همکاری گروه کامکار با سایر هنرمندان است. این کار باعث تعامل و تبادل تجربیات بین گروه‌ها شده و موجب غنای هرچه بیشتر موسیقی می‌گردد. همچنین همکاری با گروهی مانند معروف‌ترین گروه موسیقی سنتی کامکارها، برای سایر گروه‌ها هم مفید است، چرا که باعث افزایش شهرت و مخاطب آنها می‌شود.
8. آموزش موسیقی توسط گروه کامکارها: یکی از اقدامات مهم اعضای کامکارها در زمینه ترویج موسیقی ایرانی، راه‌اندازی آموزشگاه موسیقی کامکارها بوده است. آنها در سال 1356 آموزشگاه آزاد موسیقی کامکارها در تهران را تأسیس کردند. در این آموزشگاه، اعضای گروه کامکار به‌طور مستقیم به آموزش سازهای محلی ایرانی که در آن مهارت دارند، می‌پردازند. آموزش و تربیت نسل جدید موسیقی‌دان‌ها، یکی دیگر از خدمات ارزشمند این گروه به شمار می‌رود.
9. اجرای کنسرت گروه کامکارها خارج از کشور و مناطق مختلف ایران: خانواده کامکارها سعی کرده‌اند کنسرت‌های خود را در سراسر ایران و حتی در کشورهای همسایه برگزار کنند. اجرای گروه کامکار علاوه بر شهرهای بزرگ، در شهرستان‌ها و مناطق کوچک‌تر هم برپا شده است. این کار باعث شده موسیقی کامکارها در سراسر کشور طرفدار پیدا کند و مخاطبان بیشتری را جذب کنند.
10. ارتقای وجه اجتماعی با کارهای عام‌المنفعه: علاوه بر فعالیت‌های هنری و اجرای موسیقی کامکارها به انجام کارهای خیرخواهانه و عام‌المنفعه نیز مبادرت ورزیده‌اند. برگزاری کنسرت‌های خیریه گروه موزیک کامکارها برای کمک به مناطق زلزله‌زده، بیماران، کودکان و… از جمله این اقدامات است. انجام چنین فعالیت‌هایی باعث افزایش محبوبیت گروه موسیقی کامکارها و اعتبار اجتماعی آنها شده است. مردم علاوه بر جنبه‌های هنری، اعضای گروه کامکارها را به دلیل فعالیت‌های خیرخواهانه‌شان نیز دوست دارند. این مسئله سبب افزایش اقبال عمومی به آثار و برنامه‌های کامکارها شده و جایگاه اجتماعی آنها را ارتقا داده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
یافته‌ها نشان می‌دهد فعالیت خانواده کامکارها مبتنی بر تعامل مداوم بین موسیقی ملی ایران و موسیقی محلی کردی است. آنها با ترکیب این دو سبک موسیقی، سبکی نوین ایجاد کرده‌اند. کار این گروه در معرفی موسیقی و فرهنگ کردی در سطح ملی و بین‌المللی و الگوسازی برای سایر گروه‌های موسیقی ایرانی نقش مهمی در توسعه صنایع خلاق در ایران داشته است. گروه موزیک کامکارها توانسته‌اند با خلاقیت در تلفیق موسیقی محلی و ملی ایران، استفاده از زبان و پوشش محلی، استفاده از سازهای بومی ایرانی، فعالیت‌های آموزشی و عام‌المنفعه، مخاطبانی گسترده در سطح ملی و بین‌المللی جلب کنند. همچنین در این راستا الگویی برای سایر هنرمندان و گروه‌ها در نوآوری و خلاقیت در موسیقی ایران باشند.
