صنعت پویانمایی و انیمیشن سازی امروز به یک مصرف فرهنگی مهم برای تمام اقشار، خصوصا کودک و نوجوان تبدیل شده است. این صنعت از لحاظ فنی هر روز در حال پیشرفت و به روز‌رسانی است. عمده سبد مصرفی پویانمایی در ایران را آثار خارجی پر کرده است. برای اینکه صنعت انیمیشن در ایران بتواند یک صنعت مولد، قدرتمند و پویا بشود، لازم است آموزش ساخت پویا نمایی فراگیرتر، حرفه‌ای‌تر و پیشرفته‌تر دنبال شود. هر چند بعد آموزشی این صنعت فرهنگ‌ساز، سودآور و سرشار از خلاقیت و هنر، در ایران در برخی زمینه‌ها رو به رشد است، اما آیا این میزان آموزش ساخت انیمیشن می‌تواند بار برپا کردن یک صنعت را به دوش بکشد؟

کاهش پذیرش رشته پویانمایی در ایران

طبق نمودار پایین، روند پذیرش رشته‌های دانشگاهی مرتبط با پویانمایی رو به کاهش است. این روند تا سال 1396 رو به افزایش بوده است. اما آمار پذیرش رشته‌های انیمیشن از سال 96 تا 99، با شیب کاهشی تندی به نصف رسیده است. این در حالی است که توجه به رشته انیمیشن سازی به صورت کلی  افزایش داشته است. پس کاهش ظرفیت رشته انیمیشن در دانشگاه، می‌تواند به دلیل عدم اقبال به آموزش آکادمیک این رشته باشد.

توزیع ناعادلانه ظرفیت رشته انیمیشن در دانشگاه ها

همان‌طور که مشاهده می‌شود تمرکز آموزش ساخت انیمیشن در تهران است اما در اکثر استان‌های دیگر ایران نیز وجود دارد. تنها در استان‌های کرمانشاه، اردبیل، آذربایجان غربی، گیلان، خراسان شمالی، هرمزگان، چهارمحال بختیاری، مرکزی، کهگیلویه و بویر احمد و خوزستان هیچ ظرفیتی برای پذیرش دانشجو در رشته‌های مرتبط با پویانمایی وجود ندارد. این ده استان‌ عمدتا استان‌های مرزی هستند. به غیر از این ده استان، سیستان و بلوچستان و بوشهر کمترین ظرفیت برای رشته انیمیشن سازی را دارند. پس از تهران، استان فارس بیشترین ظرفیت را برای این رشته داراست.

وضعیت نشر کتاب در آموزش ساخت انیمیشن

همانطور که گفته شد وضعیت آموزش پویا نمایی در حالت کلی رو به افزایش است. یکی از نشانه‌های درستی این گزاره، افزایش جدی چاپ کتاب در مورد ساخت انیمیشن از سال 95 به بعد است.

سازمان‌های مختلفی کتاب در مورد پویانمایی منتشر می‌کنند. از این میان دانشکده صداوسیما ، انتشارات سوره مهر و بنیاد سینمایی فارابی ، رتبه‌های اول تا سوم را دارند. بنابراین سازمان‌های فعال در حوزه نشر کتاب در رشته انیمیشن سازی در ایران عبارتند از صداوسیما ، حوزه هنری زیرمجموعه سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. نظر به این آمار می‌توان گفت در سال‌های اخیر، نهادهای دولتی و حاکمیتی به آموزش صنعت پویا نمایی توجهی مضاعف نشان داده‌اند.

همان‌طور که در تصویر نشان داده شده  دانشکده صدا و سیما در صدر این جدول است. اما صدر نشینی در گروهی که با تنها 6 کتاب در زمینه‌ی آموزش ساخت انیمیشن، می‌تواند آن سازمان را صدرنشین کند، برای نویسندگان و سازمان‌های ایرانی افتخارآمیز نیست. با اعتنا به این آمار آموزش صنعت پویانمایی هنوز به حد لازم نرسیده است. این وضعیت، خود را در مرحله ساخت و تولید آثار نیز نشان خواهد داد. طبیعتا همین سیر، به مصرف مخاطب خواهد رسید و در سبد مصرفی انیمیشن یا پویا نمایی مردم، جایی برای آثار ایرانی نخواهد ماند.

رشد میزان مقاله درباره پویا نمایی

آمارها نشان می دهد به طور ویژه در صنعت انیمیشن سازی ، مقالات علمی در حال رشد و گسترش است. این یعنی میانجی‌گرهای علمی وارد این عرصه شده‌ و به تولید مقاله‌های مرتبط با پویانمایی اهتمام ورزیده‌اند. اگرچه این مقالات نسبت به میانگین جهانی پایین است. اما اگر در یک تبارشناسی تاریخی به روندها نگاه شود، می‌توان این آمار را قابل درک و امیدوار کننده دانست. مثل کتاب درباره انیمیشن ، در چاپ مقالات نیز دانشکده صداوسیما رتبه نخست را دارد. فصلنامه رسانه‌های دیداری و شنیداری متعلق به دانشکده صداوسیما، بیشترین میزان مقالات در حوزه پویانمایی و انیمیشن را به چاپ رسانده است. در رتبه بعد، این دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است که از طریق مجله هنرهای زیبا ، بیشترین مقالات در مورد این رشته را کار کرده است. در رتبه سوم این فهرست، فصلنامه مطالعات فرهنگ و ارتباطات قرار دارد که متعلق به پژوهشگاه فرهنگ ، هنر و ارتباطات است.

این آمار زمانی می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد که روند جهانی مقالات نیز در نظر گرفته شود. جایگاه ایران در این زمینه با نگاه به جایگاه جهانی، قیاسی به خوانندگان می‌دهد. و به تبع نقش ما در تولیدات علمی جهانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نتیجه راحت‌تر و شفاف‌تر وضعیت خودمان را در صنعت انیمیشن و پویانمایی توصیف می‌شود و سپس تحلیل، تبیین و حتی سیاست‌گذاری صحیحی می‌تواند صورت گیرد. لازم به ذکر است اگر ضرورت انیمیشن سازی با جان و دل حس شود لاجرم قدمی برداشته می‌شود و این ضرورت به مرحله عملیاتی‌تر می‌رسد.

همان‌طور که در نقشه نشان داده شده است. فعال‌ترین محققان جهان در انتشار مقاله درباره صنعت و رشته انیمیشن از کشورهای چین، آمریکا، انگلیس، اسپانیا، و کانادا می‌باشند.

ایران نیز در جایگاه 44 جهان قرار دارد. این جایگاه با تنها 7 مقاله علمی به دست آمده است که برای تشکر از این 7 نفر و خواندن مقالات علمی آن‌ها، همه این مقالات با موضوع پویانمایی در جدول شکل زیر معرفی می‌شوند:

پویا نمایی به این دلیل جزء پیشانی‌های رسانه‌ای قرار می‌گیرد که ترکیبی از تمامی هنرهاست. از این رو پویانمایی بین‌رشته‌ای محسوب می‌شود. برای ساخت انیمیشن علوم و فنون مختلفی باید دست به دست یکدیگر دهند. از ادبیات برای تولید فیلم‎نامه گرفته تا موسیقی، مهندسی، علوم کامپیوتری و دیگر رشته‌های علمی و هنری. اما سؤال این‌جاست که هر کدام از این علوم در ایران چه میزان توجهی به این صنعت بین رشته‌ای و مهم دارند؟

رشته های مرتبط با صنعت پویانمایی و انیمیشن

در بین علوم ذکر شده در جدول پایین همانطور که مشاهده می‌شود؛ علوم کامپیوتر و رسانه بیشترین درگیری را با صنعت پویا نمایی به لحاظ علمی داشته‌اند. این نمودار نشان دهنده آن است که محیط‌های آکادمیک و دانشگاهی و همچنین محققان در رشته‌های دیگر باید از تربیت و ورود دانشجویان و نوآموزان به این زمینه استقبال کنند و بستر علمی آن را بیشتر و بیشتر کنند. تخصصی شدن علم و در عین حال بین رشته‌ای شدن آن یک بازتعریف از علوم را برای تمرکز و کار کردن در صنعت‌های مختلف بالاخص صنعت نوپای انیمیشن به عنوان یک ضرورت جدید تعریف می‌کند.

در همین راستا فعال‌ترین مجلات انتشار تولیدات علمی درباره انیمیشن در جهان می‌تواند در این گزارش به عنوان منبعی مهم و قابل توجه برای خوانندگان باشد. که در جدول زیر مورد نمایش قرار می‌گیرد. همچنین برترین مجلات چاپ کننده مقالات بر اساس تعداد ارجاعاتی که به آن شده است؛ که بدون شک کیفیت و نوآوری‌های موجود در مقالات پویا نمایی را نشان می‌دهد.

محیط‌های آکادمیک و دانشگاهی و مراکز آموزشی مختلف برای آن که زمان و مکان را در آموزش خود حذف کند به سراغ آموزش آنلاین پویانمایی رفته‌اند. اینترنت به عنوان یک ابزار که اتفاقا همین توسعه و روند گسترشی انیمیشن به آن بستگی داشت و لزوم جامعه پذیری گسترده و دیده شدن در دنیا با همین ابزار اینترنت صورت گرفته است. حال به کمک محیط‌های آموزشی آمده است و دانش آموزان و دانشجویان را فارغ از زمان و مکان خاص مورد توجه قرار داده است. برای مثال یکی از بزرگترین پلتفرم‌های آنلاین که 35 میلیون دانشجو بر سر آموزش‌های آن‌ها می‌نشینند، سایت یودمی است، که می‌تواند نمونه مورد مطالعاتی بسیار خوبی برای شفافیت بیشتر رشته پویانمایی است. در رصدی که صورت گرفته است؛ سایت یودمی در ارتباط با رشته انیمیشن سازی 2800 دوره آموزشی پویانمایی برگزار کرده است. در جدول زیر به صورت تفکیک سال میزان انتشار این دوره به نمایش گذاشته شده است. که نشان می‌دهد در سال‌های اخیر چه میزان توجه فزاینده‌ای به آموزش پویانمایی به صورت آنلاین در جهان صورت گرفته است. بالاخص در سال 2020 میلادی که 1067 دوره آموزش آنلاین رشته انیمیشن در این سایت برگزار شده است.

اگر عاملیت زبان در دوره‌های آموزشی سایت یودمی در نظر گرفته شود؛ و بر اساس این عاملیت توصیفی از جهان و وضعیت توجه به این صنعت انیمیشن مورد مطالعه قرار بگیرد. مردمان انگلیسی زبان و سپس اسپانیایی زبان بالاترین توجه و اشتیاق را به معرفی و آموزش در زمینه رشته پویانمایی داشته‌اند که در جدول زیر این آمار با تفکیک زبان به نمایش درآمده است.

کلام آخر

پویا نمایی صنعتی تکنیکال و تخصص‌محور است و عنصر آموزش در پیشرفت آن تأثیر کلیدی دارد. توجه به علم پویانمایی در ایران از سال‌های دهه هفتاد جهش داشت و در دهه نود، به اوج خود رسید. این واقعیت را می‌توان با بررسی کتاب‌های چاپ شده درباره انیمیشن یا پویانمایی دریافت. آموزش ساخت پویانمایی در جهان هم هر ساله با رشد همراه است. خصوصا از بعد از سال 2010، آموزش انیمیشن سازی با شیبی تصاعدی رو به افزایش دارد. این واقعیتی است که بررسی آمار سایت آموزش آنلاین یودمی آشکار می‌سازد. آموزش رشته پویانمایی در ایران شرایط خوبی ندارد. به این معنا که اغلب استان‌های مرزی هیچ ظرفیتی برای پذیرش دانشجو در این رشته ندارند. اما اگر فردی قصد داشته باشد از دوره‌های آنلاین بین‌المللی برای فراگیری فنون ساخت پویانمایی بهره ببرد، باید زبان انگلیسی را به خوبی فرا بگیرد. چراکه بیشترین کتاب و دوره آموزش پویانمایی و انیمیشن سازی به زبان انگلیسی است.