احتمالاً شما هم با شنیدن نام انیمه اولین چیزی که در ذهنتان نقش می‌بندد، کاراکتری با چشم‌های درشت، دهان و بینی کوچک، موهای پر و پریشان و اندام لاغر و کشیده است که رفتارهای هیجان‌زده و احساسات اغراق‌شده دارد. برخی آمارها می‌گویند بیش از یک‌سوم مردم جهان یعنی رقمی حدود 2.88 میلیارد نفر مخاطب دنیای انیمه هستند. اگرچه نام هیچ فیلم انیمه‌ای میان 50 انیمیشن پرفروش جهان نیست. اما محبوبیت انیمه‌ها چنان در جهان گسترش یافته که حالا انیمه به یک ژانر مجزا تبدیل شده است.
امروزه اعتیاد به تماشای انیمه و انیمیشن یک معضل جهانی محسوب می‌شود. اما با وجود انیمیشن‌های سه بعدی شرکت‌هایی مثل دیزنی و محبوبیت فراگیر آن‌ها، انیمه‌های ژاپنی چگونه توانستند چنین جایگاهی برای خود ایجاد کنند؟ صنعت انیمه در ژاپن برای فتح این قله در سینما، چه مسیری را طی کرد؟
درآمد بازار صنعت انیمه در جهان
اندازه بازار جهانی انیمه در سال 2022 حدود 28.61 میلیارد دلار برآورد شده است. با توجه به میانگین رشد 9.8 درصدی صنعت انیمه و انیمیشن سازی طی سال‌های گذشته، انتظار می‌رود این رقم در سال 2030 به حدود 60 میلیارد دلار برسد. صنعت انیمه ژاپنی جایگاه جهانی خود را چنان تثبیت کرده که در سال 2020 و در پی شیوع کرونا با فقط 3 درصد رشد منفی درآمد انیمه از 23 میلیارد دلار به 22.5 میلیارد دلار کاهش یافت. این در حالی است که قدرتمندترین و برترین صنعت‌های جهان در این دوره با سقوط چشمگیری مواجه شدند.
نکتۀ مهم‌تر این است که برخی آمارها نشان می‌دهند در این سال تعداد طرفداران انیمه در جهان افزایش یافته است. طبق اعلام نتفلیکس در سال 2020 بیش از 100 میلیون خانه در سراسر جهان حداقل یک فیلم انیمه تماشا کرده‌اند. این رقم نسبت به سال 2019 پنجاه درصد افزایش داشت. تماشای انیمه و انیمیشن اکنون با سهم تقاضای 5.5 درصد، سومین ژانر پرتقاضا از لیست بهترین فیلم‌های جهان محسوب می‌شود.
کشورهای ژاپن، ایالات متحده آمریکا، کره جنوبی، تایوان، کانادا، چین، هنگ‌کنگ، تایلند، استرالیا، انگلستان و فرانسه از بزرگ‌ترین شرکای تجاری صنعت انیمه در جهان هستند. بیش از 43 درصد قراردادهای فروش انیمه‌های سریالی و سینمایی با آسیا، 16 درصد با اروپا و 11 درصد با آمریکای شمالی منعقد شده است.
اولین انیمه ژاپنی
قدیمی‌ترین انیمه‌ها در ژاپن فیلم‌های خیلی کوتاهی بودند که با الهام از انیمیشن‌های آمریکایی در موضوعات فولکلور و کمیک ساخته شدند. کاتسودو شاشین قدیمی‌ترین و اولین انیمه ژاپنی است. این فیلم کوتاه 3 ثانیه‌ای که فقط 50 فریم دارد، مربوط به سال 1907 است. اما از آنجایی که آرشیو فیلم‌های این دوره نابود شده، نمی‌توان با اطمینان گفت که کاتسودو قدیمی‌ترین انیمیشن است.
در سال 1917 که هنوز عصر فیلم‌های صامت بود، چند فیلم انیمیشنی در ژاپن اکران شد. یکی از این فیلم‌ها شمشیر کسل‌کننده نام داشت. این اثر 4 دقیقه‌ای درمورد خرید احمقانۀ یک شمشیر لبه‌دار توسط یک سامورایی بود که در سال 2014 نیز بازسازی شد. در سال 2017 مرکز ملی فیلم در موزۀ ملی هنر مدرن توکیو به مناسبت صد سالگی صنعت انیمه وب‌سایتی را منتشر کرد. در این وب‌سایت 64 فیلم کوتاه انیمیشنی که بین سال‌های 1917 و 1941 تولید شده‌اند در دسترس قرار گرفت. فیلم شمشیر کسل‌کننده قدیمی‌ترین فیلم انیمه موجود در این سایت است.
معروف‌ترین و قدیمی‌ترین انیماتورهای جهان
اوتن شیموکاوا، جونیچی کوچی و سیتارو کیتایاما سه انیماتور معروف در صنعت انیمه بودند. اوتن کاریکاتوریست یک مجله بود که بعد از ساخت 5 انیمیشن برای استودیوی تنکاتسو، دوباره به عرصه کاریکاتور برگشت. جونیچی نقاش بود که استودیوی انیماتور او را استخدام کرد. سیتارو به‌تنهایی به ساخت انیمه مشغول بود و درنهایت استودیوی انیمیشن سازی خودش را تأسیس کرد. این سه نفر که پدران انیمه شناخته می‌شوند، با خلق آثارشان در سال 1917، صنعت انیمه ژاپن را پایه‌گذاری کردند.
زلزله شدید کانتو ژاپن | تولد دوباره صنعت انیمیشن
ابتدای دهه 1920 انیماتورهای ژاپنی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کردند. آن‌ها مجبور بودند پروژه‌های ارزان در شرکت‌های انیمیشن سازی کوچک با تعداد کمی کارمند انجام بدهند. درحالیکه رقیب‌هایشان شرکت‌های بزرگ مانند استودیو انیمیشن‌های دیزنی بودند که محصولات رنگی و صدادار می‌ساختند. ژاپنی‌ها تا اواسط دهۀ 1930 برای صرفه‌جویی در هزینه ساخت انیمه از تکنیک کات‌اوت به‌جای انیمیشن‌سل استفاده می‌کردند. با همۀ این دشواری‌ها، ساخت انیمه ژاپنی در مسیر خود رو به پیشرفت بود که زمین لرزه شدید کانتو، توکیو را ویران کرد. استودیو های انیمیشن سازی ژاپن با همه آثارشان به زیر خاک رفتند.
صنعت انیمه در ژاپن دوباره کار خود را از نقطۀ صفر آغاز کرد. این بار انیماتورهای ژاپنی به سراغ تکنیک‌های محبوب رفتند و دست به نوآوری زدند. به این ترتیب اولین انیمه ژاپنی صدادار به نام «دنیای قدرت و زنان» در سال 1933 ساخته شد. دو سال بعد هم فیلم «رقص چاگاما» به‌عنوان اولین انیمیشن کوتاه کامل به نمایش درآمد. در این دوره یکی از مهم‌ترین راه درآمد انیماتورها در ژاپن برای تأمین هزینه‌ها که به رشد جایگاهشان کمک کرد، ساخت انیمه‌های سفارشی بود.
صنعت انیمه ژاپن ذیل سایه جنگ جهانی
در سال‌های منتهی به جنگ جهانی دوم، دولت ژاپن طرح تقویت ناسیونالیسم فرهنگی را کلید زد. یکی از راه‌ها برای اعمال این برنامه، کنترل شدید رسانه‌ها از طریق وضع قوانین محدودکننده بود. از انیماتورهای ژاپنی نیز خواسته شد تا با ساخت انیمه باعث تقویت روحیه میهن پرستانه ژاپنی شود. این جهت‌دهی سبب ادغام بسیاری از شرکت‌های انیمیشن سازی ژاپنی کوچک با یکدیگر شد. در نهایت همه استودیو های انیمیشن در سه شرکت بزرگ ادغام شدند. این سه استودیو انیمه فیلم‌های کارتونی بسیاری برای ارتش ساختند که هدفشان نمایش پیروزی ژاپنی‌ها بود. فیلم انیمیشنی «موموتارو: ملوانان مقدس» در سال 1945 با کمک نیروی دریایی ساخته شد که اولین انیمه بلند تاریخ بود.
ساخت انیمیشن‌های دیزنی شرقی در اولین استودیو انیمه سازی
سه سال بعد از شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم، یعنی در سال 1948 کنزو ماسوکا و زنجیرو یاموموتا استودیو انیمیشن سازی Japan Animated Films را در ژاپن تاسیس کردند. کمپانی Toei در سال 1956 این استودیو انیمه را با رؤیای تبدیل آن به انیمیشن سازی والت دیزنی شرقی خرید و نامش را به Toei Doga تغییر داد. این استودیو انیمه ژاپنی اکنون بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین و اولین استودیو انیمه سازی ژاپن است.
انیمه‌های استودیو Toei شامل بیش از 550 عنوان انیمیشن سریالی، انیمه سینمایی و ویدیو گیم است. بسیاری از انیماتورهای ژاپنی و استودیو های انیمیشن سازی معروف ژاپن از دل این شرکت خارج شدند. این استودیو بعدها به toei animation تغییر نام داد.
درحال حاضر 622 شرکت انیمیشن سازی در ژاپن فعال هستند که 542 تا از آن‌ها در توکیو قرار دارند. استودیوهایی مثل Sunrise, TMS entertainment, A.P.P.P , Madhouse, Been Train, studio plerrot, J.C Staff, Studio Deen, Studio ghibli, Tatsunoko Production, Bones, Production I.G و Nippon Animation از بزرگ‌ترین و بهترین شرکت‌های انیمیشن سازی ژاپن هستند.
بهترین انیمه‌های دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی
از انیمه‌های قدیمی معروف در سال 1958 اولین انیمه سینمایی رنگی با نام «داستان مار سفید» ساخته شد. این فیلم به تقلید از محصولات والت دیزنی با حال و هوای مدرن است که در سال 1961 با نام «پاندا و مار جادویی» در آمریکا منتشر شد. در این سال اولین انیمه سریالی با نام «تقویم مانگا اتوگی» نیز منتشر شد.
اولین مجموعه انیمه پسر رباتی است که در روز سال نو 1963 میلادی در تلویزیون به نمایش درآمد. این انیمه قدیمی ژاپنی بر اساس یک مانگای علمی- تخیلی است که داستان یک پسر رباتی با احساسات انسانی را روایت می‌کند. این پسر جایگزینی برای فرزند متوفی مخترعش است. همین شرح بسیار کوتاه ما را به یاد کارتون پینوکیو می‌اندازد. ثابت می‌کند صنعت انیمه ژاپنی در این دوره عمیقاً تحت‌تأثیر انیمیشن‌های غربی مخصوصاً محصولات دیزنی قرار دارد. کارتون پسر رباتی اولین انیمه قدیمی سریالی ژاپنی بود که به‌طرز چشمگیری از مرزهای ژاپن خارج شد و مورد استقبال مخاطبان غربی قرار گرفت. این انیمه از نظر زیبایی‌شناسی نماد انیمیشن ژاپن محسوب می‌شود.
در این دهه اولین انیمه رباتیک با موضوع سوپر ربات‌ها به نام Tetsujin 28-go و اولین مجموعه انیمیشن با موضوع دختران جادویی به نام Sally the witch تولید شد.
صنعت انیمیشن ژاپن از سال 1970 با تمرکز بر تولید و ساخت انیمه براساس آثار شاخص ادبیات جهان توانست صادرات انیمیشن خود را به سراسر جهان افزایش دهد. کارتون‌های هایدی دختر آلپ، ویکی وایکینگ و بارباپاپا از بهترین انیمیشن‌های دهه 60 و 70 ، انیمه‌های قدیمی معروف پخش شده از تلویزیون هستند.
بهترین انیمه‌های دهه 80 میلادی
دهه 1980 به‌عنوان عصر طلایی صنعت انیمه ژاپن شناخته می‌شود. در این دوره بسیاری از انیماتورهای جوان به کارگردانی روی آوردند و استعدادهای جدیدی در دنیای انیمه شکوفا شد. انیمه‌های رباتیک مکا Mecha ، فوق ربات‌ها و ربات‌های واقعی در این دوره تولید شدند. مجموعه انیمیشنی کارتون کاپیتان سوباسا که در ایران با نام کارتون فوتبالیست‌ها شناخته شده، در سال 1981 پخش شد. اولین انیمه ورزشی فوتبال که یک موفقیت بزرگ را رقم زد. محبوبیت جهانی این انیمیشن سریالی، راه را برای انیمه‌های ورزشی مثل روحیه مبارز، قهرمانان تنیس، اسلم دانک نیز هموارتر کرد.
استودیو جیبلی نیز که سهم زیادی از موفقیت صنعت انیمه دارد، در این دوره تأسیس شد. اولین انیمه استودیو جیبلی با نام «لاپوتا قلعه ای در آسمان» در سال 1386 تولید شد که یکی از بلندپروازانه‌ترین فیلم‌های میازاکی بود. انیمه سرویس تحویل کیکی استودیو جیبلی هم از انیمه‌های قدیمی معروف در سال 1989 اکران شد. با کسب 40 میلیون دلار در باکس آفیس، پردرآمدترین و پرفروش‌ترین فیلم ژاپن در سال 1989 شد.
مجموعه تلویزیونی انیمه دراگون بال در سال 1986 در تلویزیون به نمایش درآمد. این مانگای ژاپنی ژانر هنرهای رزمی را معرفی کرد که در رشد محبوبیت انیمه بسیار تأثیرگذار بود.
بهترین انیمه‌های معروف دهه 90
در دهه 1990 میلادی با انتشار انیمه‌های سریالی ورزشی مثل «دراگون بال زد» و «اسلم دانک» محبوبیت انیمه در سراسر جهان گسترش یافت. مجموعه فیلم انیمه «دراگون بال زد» بعداً به 12 زبان دنیا دوبله شد و موفقیت بزرگی کسب کرد. انیمه ورزشی بسکتبال «اسلم دانک» نیز تأثیر فرهنگی عمیقی بر جای گذاشت که به افزایش محبوبیت بسکتبال در بین جوانان در طول این دهه منجر شد.
در سال 1995 مجموعه «نویدنامه‌ای برای قرن جدید»، ژانر مکا را با طرح پرسش فلسفی درباره معنای انسان بودن و انعکاس اضطراب‌های زمانه تعریف کرد. این انیمه در زمانی ساخته شد که به نظر می‌رسید صنعت انیمه در ژاپن در حال رکود است. اما تأثیر آن بر هنر ژاپن و فرهنگ عامه قابل توجه بود. موفقیت این مجموعه، تولد دوباره‌ای برای صنعت انیمه ژاپنی در جهان بود.
انیمه معروف «ملوان ماه» در این دهه وارد صحنه شد. این انیمه به‌عنوان یکی از عناصر اصلی انیمیشن‌های سریالی دختر جادویی ماندگار شد. این مجموعه فیلم انیمیشنی الگوهای قدرتمندی در راستای فمنیسیم و توانمندسازی زنان جوان ارائه می‌دهد.
مجموعه انیمیشن تلویزیونی «پوکمون» در اواخر دهه 90 با اقتباس از مجموعه بازی‌های ویدیویی خودش پخش شد. این انیمه با ژانر رباتیک بعداً با 806 قسمت در ژاپن و 700 قسمت در آمریکای شمالی به طولانی‌ترین انیمه تاریخ در جهان تبدیل شد.
انیمه ژاپنی معروف «شاهزاده مونونوکه» نیز با هزینه 20 میلیون دلار، یکی از گران‌ترین انیمیشن جهان در دهه 90 میلادی شد.
پرفروش‌ترین انیمیشن‌ها در بیست سال گذشته
انیمه «شهر اشباح» استودیو جیبلی در سال 2001 ساخته شد. این انیمیشن یکی از بهترین انیمه‌های ژاپنی تاریخ انیمیشن است که توانسته یک دوره برنده جایزه اسکار بهترین فیلم پویانمایی و برنده جایزه خرس طلایی در جشنواره فیلم برلین شود. انیمیشن معروف شهر اشباح پیش از اکران «نام تو» پرفروش‌ترین انیمه جهان بود.
انیمه سینمایی «نام تو» یک انیمه ژاپنی رمانتیک فانتزی، برگرفته از رمان نام تو است که در سال 2016 تولید شد. این فیلم انیمیشنی توانست با فروشی معادل 360 میلیون دلار، سومین انیمه سینمایی پرفروش تاریخ سینما و چهارمین فیلم پرفروش سینمای ژاپن شود. این فیلم در وب‌سایت IMDB با امتیاز 8.4 در بین 100 فیلم برتر سینما قرار دارد.
انیمیشن سینمایی «شیطان کش: قطار موگن» اثر کریستوفر نولان نیز که با اقتباس از یک مجموعه مانگا به همین نام ساخته شده، در سال 2020 به نمایش درآمد. قطار موگن اولین فیلم ژاپنی پرفروش بود که از مرز 400 میلیون دلار عبور کرد. در نهایت با فروش حدود 500 میلیون دلار پرفروش‌ترین انیمیشن جهان در سال 2020 شد.
محبوب‌ترین انیمیشن‌های جهان
یکی از بهترین راه‌ها برای تشخیص محبوب‌ترین انیمه‌های جهان، استفاده از داده‌های جستجوی گوگل است. بر این اساس با بررسی جستجوی گوگل 146 کشور جهان، به ده انیمه برتر محبوب می‌رسیم که انیمیشن ناروتو در صدر آن‌ها قرار دارد. 15 سال از انتشار سری اصلی این مجموعه انیمیشنی می‌گذرد. اما همچنان با ترویج کالاها و بازی‌های ویدیویی محبوبیت خود را در سراسر جهان حفظ کرده است. بعد از انیمیشن برتر جهان ناروتو، انیمیشن‌های معروف پوکمون و ملوان ماه در رتبۀ دوم و سوم لیست بهترین انیمیشن‌های دنیا قرار دارند.
محبوب‌ترین و پربیننده‌ترین انواع ژانر انیمه‌های ژاپنی
در سال 2022 ژانر اکشن و ماجراجویی با 34 درصد بیشترین سهم را از بازار انیمه داشت و انتظار می‌رود در آینده بر بازار تسلط پیدا کند. این موضوع تا حد زیادی می‌تواند به دلیل سلطه تاریخی و ترجیح سریال‌های تلویزیونی به ژانر اکشن و ماجراجویی باشد. انیمه‌های سریالی معروف مثل دراگون بال، ملوان ماه، ناروتو، بلیچ از جمله انیمیشن‌های سریالی ژانر ماجراجویی و اکشن هستند.
وضعیت صنعت انیمه در ایران
بیشتر از 20 سال است که پای انیمه‌های ژاپنی به تلویزیون ایران باز شده است. حالا عمده ایرانی‌ها با شخصیت‌های انیمه‌های قدیمی معروف مثل ای کیو سان، میتی کومان، سوباسا اوزارو، سندباد و هایدی خاطرات فراموش نشدنی دارند. همزمان با ورود پخش فیلم‌های کره ای در ایران، موج محبوبیت انیمه‌ها نیز شدت گرفت. اکنون با رشد پلتفرم‌های آنلاین پخش فیلم و سریال، روند محبوبیت انیمیشن‌های ژاپنی بطور چشمگیری رو به افزایش است. مهم‌ترین علت آن، اشتراکات فرهنگی ایران و ژاپن به‌عنوان دو کشور آسیایی است. پرهیز از خشونت، جمع‌گرایی، مثبت‌اندیشی، پیروزی خیر بر شر از مختصات اصلی محتوای صنعت انیمه در ژاپن است که به افزایش محبوبیت آن‌ها در ایران و سراسر جهان کمک کرده است.
کلام آخر
قدمت اولین انیمه تاریخ در شکل کاملاً ابتدایی آن، به دهۀ 1900 برمی‌گردد. اما جنگ جهانی دوم را می‌توان نقطه پرتاب و رونق انیمه‌های ژاپنی دانست. دولت ژاپن در آن سال‌ها برای تقویت روحیه وطن‌پرستانه و تلقین پیروزی ژاپن از صنعت انیمیشن سازی در ژاپن حمایت کرد. گرچه این تلاش‌ها در نهایت به شکست ژاپن ختم شد. اما محبوبیت روزافزون انواع انیمه و مانگا اکنون آن را به یک سلاح فرهنگی قدرتمند تبدیل کرده است. اندازه بازار جهانی انیمه‌های ژاپنی زیبا در سال‌های اخیر شاهد رشد متوالی بوده و در سال 2022 به 28.61 میلیارد دلار رسید. البته به‌استثنای سال 2020 که در پی شیوع کرونا با یک کاهش سه درصدی مواجه شد. مخاطبان انیمه اکنون طیف وسیعی از مردم سراسر جهان در کشورهای آسیایی تا اروپایی و آمریکایی را شامل می‌شود.
منابع
https://headphonesaddict.com/anime-statistics/
https://blog.gitnux.com/anime-industry-statistics/
https://in.cdgdbentre.edu.vn/anime-industry-worth-bs4qyt3x/
