صنعت موسیقی ترکیه ترکیب هنرمندانه‌ای از ملودی‌های سنتی و پاپ مدرن است. قرار گرفتن در محورهای فرهنگ شرق، غرب، مدیترانه، خاورمیانه و اسلام سبب شد تا عثمانی طی دوران حکومتش شاهد درگیری‌های مداوم میان شرق و غرب، مسیحیت و اسلام، سنت و مدرنیته باشد. این درگیری‌ها نهایتا از ترکیه یک پرتره رنگارنگ فرهنگی ساخت. تنوع فرهنگی موجود در موسیقی این کشور انعکاس یافته و سبک‌های متفاوت و غالبا متضادی را شکل داده است. در این یادداشت با ما همراه باشید تا نگاهی اجمالی به این صنعت در کشور ترکیه بیندازیم.
موسیقی ترکی ، از کاخ‌های عثمانی تا کنسرت‌های اروپایی
موسیقی ترکیه با ترکیب موسیقی کشورهای آسیای مرکزی، بیزانس، بالکان، ایران، سرزمین‌های عربی، عثمانی و کولی طی دوره‌های مختلف تاریخی شکل گرفت و کمی بعد نت‌های غربی نیز درآمیخت تا طیف گسترده‌ای از سبک‌های موسیقی را پدید آورد. بهره‌گیری از تکنیک‌های موسیقی غربی جهت جدیدی به موسیقی ترکی بخشید و به جهانی شدن آن کمک کرد. به طوری که سال ۲۰۲۲ ابراهیم تاتلیس، مشهورترین خواننده‌ی ترک، کنسرت خود را با حضور ۳۵۰۰ نفر از طرفداران انگلیسی‌اش در شهر لندن برگزار کرد. تاتلیس همچنین خبر از برگزاری کنسرت‌های بیشتر در آلمان، اتریش و فرانسه برای سال ۲۰۲۳ داد.
موسیقی ترکیه پس از اسلام
گرچه رهبران اسلامی همواره مواضع متفاوتی نسبت به موسیقی داشته‌اند؛ ولی به‌نظر می‌رسد موسیقی کشور ترکیه بیش از آنکه تحت تأثیر احکام شریعت باشد، چشم به آیین تصوف دوخته است. تاریخ غنی موسیقی صوفیانه در ترکیه مؤید همین امر است. در این میان نقش مولوی را در فرهنگ موسیقیایی مردم این کشور نمی‌توان نادیده گرفت. هنوز هم در قونیه مراسم‌هایی برای بزرگداشت این شاعر فقید برگزار می‌شود که مبتنی بر آیین تصوف است. مردم در این مراسم‌ها ضمن نواختن فلوت نی و زدن طبل به رقص سماء می‌پردازند. این نگاه صوفیانه به موسیقی در ابتدای امر، آزادی بیشتری به رشد و توسعه موسیقی در ترکیه بخشید. بعدها -به‌ویژه در طول قرن هفدهم و هجدهم- همکاری نزدیکی بین نوازندگان موسیقی عرفانی و نوازندگان سکولار رخ داد، که این بخشی از فرایند اولیه سکولاریزاسیون جامعه عثمانی بود.
موسیقی آناتولی در مسیر مدرن شدن
در دوره‌ای که مردم محلی آناتولی تلاش می‌کردند تا موسیقی فولکور ترکیه را توسعه دهند، روشنفکران شهرنشین به دنبال گسترش سبک کلاسیک بودند. سلطان عبدالمجید نیز یکی آهنگسازان ایتالیایی را استخدام کرد تا به آموزش موسیقی اروپایی در ارتش عثمانی بپردازد. با فروپاشی امپراتوری، تجددگرایان رؤیای مدرن کردن موسیقی ترکی را از طریق ترکیب موسیقی شرق و غرب دنبال کردند. به این ترتیب جمهوری ترکیه برنامه‌ای برای ساخت موسیقی کلاسیک اروپایی با الهام از آهنگ‌های محلی ترک آغاز کرد. تلاش‌ها برای گنجاندن موسیقی محلی ترکی در موسیقی اروپایی تا حد زیادی شکست خورد. در عوض این آموزش‌ها موجب گنجانده شدن سبک موسیقی غربی در موسیقی کشور ترکیه شد. بهترین نمونه آن پاپ آنادولو است که ترکیبی از ملودی‌های محلی با سازهای کلاسیک مثل گیتار، باس و درام بود.
جایگاه صنعت موسیقی ترکیه در عرصه جهانی
همراه شدن با روندهای جهانی به افزایش محبوبیت موسیقی ترکی در خارج از مرزهای ترکیه کمک بسیاری کرده است. با این حال ترکیه هنوز نتوانسته موسیقی را تبدیل به یک صنعت پرسود کند. بررسی میزان درآمد کشورها از تولید و انتشار موسیقی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد کشورهای ایالات متحده آمریکا، ژاپن، بریتانیا، آلمان، فرانسه، چین، کره جنوبی، کانادا، استرالیا و ایتالیا پردرآمدترین کشورهای جهان هستند.
آمریکا با ۷.۷ میلیارد دلار درآمد در سال ۲۰۲۲ در صدر جدول و ایتالیا با ۱۵۱ میلیون دلار در انتهای جدول قرار گرفت. حال آنکه این رقم در ترکیه فقط ۷۰ میلیون دلار بود. اگرچه ترکیه بین کشورهای اروپایی کم‌ترین درآمد سرانه را از صنعت موسیقی دارد؛ اما در سال ۲۰۱۷ با یک جهش ۹۶ درصدی شاهد بالاترین میزان افزایش درآمد در سطح جهانی بود و تا سال ۲۰۲۰ روند رو به رشدی داشت. با چنین روندی می‌توان به آینده‌ی صنعت موسیقی ترکیه امیدوار بود.
عوامل رشد موسیقی در ترکیه
توسعه سرویس‌های پخش دیجیتال مانند یوتیوب، اسپاتیفای و دیزر تأثیر چشم‌گیری بر افزایش نرخ پخش موسیقی در ترکیه داشته است. به‌طوری که در سال ۲۰۱۷ ترکیه با بیشترین درصد افزایش استریم، برترین کشور اروپا بود، و پس از آن نیز به‌طور پیوسته رشد داشت. ترکیه در سال ۲۰۲۱ برخی بازارهای مهم جهانی مثل بریتانیا را پشت سر گذاشت و به عنوان چهارمین کشور جهان بعد از ژاپن، کلمبیا و لهستان از نظر سرعت رشد استریم شناخته شد.
حدود ۱۵ درصد از کل مصرف موسیقی این کشور در خارج از خود ترکیه است. دو مؤلفه مهم در ایجاد این رقم می‌تواند نقش داشته باشد: اولا افزایش مهاجرت مردم ترکیه یا همان دیاسپورای ترکیه. ثانیا جمعیت زیاد ترک‌های غیر ترکیه‌ای. جمعیت ترک‌زبانان در سراسر دنیا بیش از ۴۰۰ میلیون نفر برآورد می‌شود که فقط ۸۵ میلیون آن ساکن ترکیه هستند.
توجه شرکت‌های بین‌المللی به صنعت موسیقی ترکیه
یکی از موفقیت‌های ترکیه در سال‌های اخیر جلب توجه شرکت‌های ضبط و توزیع موسیقی است. بسیاری از مارک‌های تجاری بزرگ مثل «گروه موسیقی وارنر» فرصت گسترش تجارت خود را در این کشور یافته‌اند و اقدام به سرمایه‌گذاری بر تولیدکنندگان موسیقی در کشور ترکیه کرده‌اند. گروه وارنر با همکاری گروه دوغان ترکیه سال ۲۰۱۹ شرکتی در اساتنبول افتتاح کرد. همچنین انجمنVIN رسما به انجمن شرکت‌های موسیقی مستقل ترکیه پیوست.
موسیقی محبوب مردم ترکیه
پاپ، کلاسیک، راک و هیپ‌هاپ به‌ترتیب محبوب‌ترین سبک‌های موسیقی در ترکیه است. بر اساس اعلام Uzelli تقاضا برای آهنگ‌های خارجی در ترکیه بیشتر از سوی ساکنین مناطق شهری است که دارای سطح تحصیلات و درآمد بالاتری هستند. با وجود این، موفقیت کانال‌های یوتیوب مانند NetD و Muzicplay که پخش‌کننده موسیقی ترکی هستند نشان می‌دهد بازار موسیقی سنتی ترکیه همچنان تحت سلطه هنرمندان محلی است. لازم به ذکر است یوتیوب پرطرفدارترین سرویس پخش موسیقی در کشور ترکیه است.
نقش سیاستگذاری آموزشی در رشد صنعت موسیقی ترکیه
ورود نوار کاست در دهه ۱۹۷۰ به ترکیه یکی از مهم‌ترین رویدهای تاریخ موسیقی این کشور محسوب می‌شود. ستاره‌هایی که با اجرا در کلوپ‌های شبانه شهرت یافته بودند اکنون می‌توانستند وارد خانه‌ها، مدارس و مجالس شوند. یک دهه بعد، تلوزیون جای کلوب‌ها را گرفت و با وجود آنکه تنها یک کانال داشت، به محلی برای اجرای موسیقی تبدیل شد.
اقدامات دولت این کشور در رشد صنعت موسیقی ترکیه تاثیر بسزایی داشته است. اتفاق قابل توجه در این سال‌ها تأسیس گروه‌های کر موسیقی ترکی توسط وزارت فرهنگ بود که با اجرای کنسرت‌ها و برنامه‌های تلوزیونی محبوب شدند. گام بعدی دولت ترکیه ساخت کنسرواتوار یا هنرستان موسیقی بود که بر آموزش عملی موسیقی تمرکز داشت. این مدرسه که در سال ۱۳۵۵ تأسیس شد، نوازندگان و خوانندگان برجسته بسیاری تربیت کرد و فعالیت آن تا به امروز بی‌وقفه ادامه داشته است.
اکنون بیش از۳۰ کنسرواتوار زیر نظر دانشگاه‌های دولتی در ترکیه وجود دارد. بیشتر این کنسرواتوارها تنها به آموزش موسیقی کلاسیک غربی اختصاص دارند. البته برخی از این مؤسسات که به‌عنوان «کنسرواتوار موسیقی غربی» آغاز به کار کرده بودند، اخیرا دپارتمان‌های موسیقی در جهان، ترکیه را به سازمان خود اضافه کرده‌اند و درحال تبدیل به کنسرواتوارهای ملی هستند.
تأثیر موسیقی ایرانی بر موسیقی ترکی
اگر بخواهیم شناخت بیشتری از موسیقی ترکی داشته باشم، از بررسی تأثیرات موسیقی ایرانی ناگزیریم. چراکه موسیقی ایرانی سهم بسیاری در تکامل موسیقی ترکی دارد. اشتراک‌های موسیقی ایرانی با موسیقی ترکی به قدری زیاد است که نمی‌توان آن‌ها را مستقل از یکدیگر دانست. در واقع موسیقی ایرانی یکی از مبانی موسیقی ترکی است. مثلا طبل جام یونانی معروف به «توبلکی» که از خانواده ساز ترکی به نام «دمبلک» است، باید ریشه در طبل جام ایرانی معروف به «دومبک» داشته باشد.
بسیاری از آلات موسیقی غربی نیز ریشه در سازهای شرقی دارد که بعدها دستخوش تغییرات شد و حالا تحت عنوان «تأثیرات موسیقی غربی بر صنعت موسیقی ترکیه» بررسی می‌شوند. مثلا گیتار شباهت بسیاری به ساز زهی ایرانی معروف به «تار» دارد و وجود کلمه تار در گیتار تصادفی نیست. اصول پیانو را می‌توان در سنتور جست‌وجو کرد و زورناهای ترکی و عربی هم از سازهای مشابه ایرانی گرفته شده است. همچنین سازهای کوبه‌ای از مشرق‌زمین به سرزمین‌های غرب برده شده، مثلا واژه فرانسوی «تابور» که نام یک ساز اروپایی مستعمل در قرون وسطی است از واژه فارسی «تبیره» گرفته شده است.
کلام آخر
فرهنگ ترکیه ترکیبی از فرهنگ‌های شرقی و غربی است که این ترکیب‌ها به دلیل موقعیت ژئوپولتیک ترکیه و رویارویی مداوم با درگیری‌های دو قدرت شرق و غرب به وجود آمده است. سرگذشت تاریخی ترکیه در موسیقی این سرزمین نیز نمود یافته و نمایانگر تلاش‌های این کشور برای مدرن شدن درعین حفظ ارزش‌های سنتی است.
گرچه صنعت موسیقی ترکیه هنوز نتوانسته در ردیف برترین صنایع موسیقی جهان قرار بگیرد اما میزان استریم‌ها و درآمد آن از سال ۲۰۱۷ شاهد رشد چشم‌گیری بوده است. احتمال می‌رود این کشور به زودی به یکی از بازارهای نوظهور جهان تبدیل شود. این رشد، بیش از آنکه ناشی از سیاست‌های فرهنگی و اقتصادی دولت باشد، در نتیجه توسعه سرویس‌های دیجیتال است. موقعیت جغرافیایی ترکیه، منسوب بودن به اسلام و از سوی دیگر داشتن یک نظام سیاسی سکولار مؤلفه‌هایی است که می‌تواند در یافتن بازار مصرف، هم در کشورهای شرقی و اسلامی و هم در کشورهای غربی به ترکیه کمک کند. همچنین جمعیت انبوه ترک‌زبانان خارج از ترکیه نیز می‌تواند بخشی زیادی از این بازار مصرف را پوشش دهد که تحقق آن مستلزم توجه بیشتر دولت ترکیه به صنعت موسیقی و پتانسیل‌‌های تجاری آن است.
منابع
www.andoluuniversity.com
www.ifpi.org
www.uzelli.com
www.sonosuite.com
www.statista.com
