هیچکس نمی‌داند اولین راوی ماه‌پیشانی کیست اما مادربزرگ‌های ایرانی گاهی قصۀ دختر زیبایی را روایت می‌کنند که با کیسه‌ای پنبه به صحرا می‌رود تا آنها را بریسد ولی ناگاه باد تندی می‌وزد و پنبه‌ها را در چاه می‌اندازد. دخترک برای آوردن پنبه‌ها به داخل چاه می‌رود که آنجا با یک دیو افسانه‌ای روبه‌رو می‌شود. دیو به دخترک، نشانی چشمه‌ای را می‌دهد که سه آب سیاه، قرمز و سفید دارد. دخترک به چشمه می‌رود و بنا به درخواست دیو با آب سفید، صورتش را می‌شوید. در لحظه، یک ماه نقره‌ای روی پیشانی‌اش ظاهر می‌شود و بعد از آن، ماه‌پیشانی صدایش می‌کنند. این قصه با حاشیه‌های متفاوت طی صدها سال، سینه به سینه نقل شده است تا امروز به ما رسیده است. مشابه این قصه در ادبیات کلاسیک شرق مثل هزار و یک شب و حتی داستانهای فولکور غربی مثل زیبای خفته و سیندرلا فراوان است. حتی گیلگمش، کهن‌ترین افسانۀ مکتوب جهان نیز حاوی عناصر خارق‌العاده است که ثابت می‌کند فانتزی‌های جادویی همواره بخش جدایی‌ناپذیر ادبیات بوده‌اند.
تلخی واقعیت، انسان را هلاک می‌کرد اگر حلاوت رویا نبود
انسان در رویا، جهان ایده‌آل خودش را خلق می‌کند، کارکترهای دلخواه خودش را می‌سازد و قوانین زندگی‌‌شان را بی‌توجه به قواعد طبیعی شکل می‌دهد. داستانهای فانتزی گاه در قرون وسطی، آن هم با عناصری مثل قلعه‌ها، شوالیه‌ها، پادشاه‌ها، شمشیرها و طلسم‌ها جریان دارند. گاهی در سال‌های نیامده و در سیاره‌هایی دور از کهکشان راه شیری رخ می‌دهند و امیدها و آرزوهای محال انسان را به تصویر می‌کشند. گاهی هم چنان سقف خیال را می‌شکافند که مفاهیم تحدیدکننده‌ای مانند زمان و مکان را پشت سر می‌گذارند. در هر حال، همه چیز بر محور جادو امکان می‌یابد. این داستان‌ها اما برای تخدیر بشر نیستند. انسان‌ها از دنیای محدود واقعی، قدم در دنیای نامحدود فانتزی می‌گذارند، در آنجا حقایقی ژرف‌تر از آنچه تا به حال دیده و شنیده‌اند می‌یابند و دوباره به واقعیت بازمی‌گردند تا آسوده‌تر از قبل، زندگی کنند.
مقایسه سریال های تلویزیونی از سینما
تا دو دهۀ قبل، سینما همچنان اصلی‌ترین رسانۀ سرگرمی برای مردم بود اما حالا با ظهور سیستم‌های خانگی پیشرفته، افزایش تعداد شبکه‌های تلوزیونی و پلتفرم‌های استریم مثل نتفلیکس، هولو و آمازون، سریال به یکی از محبوب‌ترین و موفق‌ترین شاخه‌های سرگرمی تبدیل شده است. برخی از کارگردانان بزرگ مانند مارتین اسکورسیزی، وودی آلن و دیوید فینچر یا بازیگرانی مثل جان ویت، آدرین برودی و داستین هافمن از سینما به تلویزیون کوچ کردهاند.
برنامه‌های تلوزیونی به نسبت فیلم های سینمایی ، با سبک زندگی مدرن مطابقت بیشتری دارند. به‌ویژه برای نسل جدید که با اینترنت و فناوری بزرگ شده‌اند و به لذت‌های فردی و آنی عادت کردهاند. امروزه مردم ترجیح می‌دهند به‌جای صرف وقت و هزینه برای تماشای فیلم در یک زمان و مکان محدود، آن هم میان جمعیت شلوغی از مردم، در خانه‌شان بمانند و با آسایش و آرامش بیشتر به تلویزیون شخصی خود چشم بدوزند. دوره‌های طولانی‌مدت قرنطینه در پی شیوع کرونا نیز در افزایش سرعت گذار از سینما به تلویزیون بی‌تاثیر نبوده است. به‌نظر می‌رسد که هرقدر صنعت سریال به عصر طلایی خود نزدیک‌تر می‌شود، هالیوود و به‌طور کلی سینما رو به منسوخ‌شدن است. مگر آنکه صاحبان این صنعت، تدابیر جدیدی بیاندیشند.
بهترین فرم ژانر فانتزی ، مجموعه های تلویزیونی
همانطور که صنعت سینما به ژانر اکشن اختصاص دارد، سریال نیز مختص درام است. با وجود اینکه غالب مجموعه های تلویزیونی در ژانر درام ساخته می شوند اما ژانر فانتزی در این عرصه موفقیت‌های خیره‌کننده‌ای داشته که مهم‌ترین علت آن، تناسب فرم سریال با محتواهای فانتزی است. مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی در داستان‌سرایی از اصول یکسانی پیروی می‌کنند. هر دو معمولا یک قهرمان دارند که شخصیت اصلی است و در مقابل آن، یک آنتاگونیست قرار دارد. آنتاگونیست‌ها در داستان حضور دارند تا با ایجاد موانع برای قهرمان، پیرنگ قوی‌تری بسازند و مخاطب را سرگرم نگه دارد. اما تفاوت عمدۀ مجموعه های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی در طول مدت پخش آن است. مجموعه‌ها با استفاده از فصل‌های متعدد، فرصت بیشتری برای پرداختن به داستانهای پیچیده، عمیق و نمایش جزئیات دارند. همچنین به دلیل برخورداری از یک ماهیت اپیزودیک، می‌توانند میان قوس‌های داستانی مختلف حرکت کنند. این پتانسیل سبب شده تا فیلم‌سازان برای اقتباس از رمان‌های با ژانر فانتزی که حاوی داستانهای طولانی، پرماجرا و جزئیات غیرقابل چشم‌پوشی هستند، سریال و مجموعه تلوزیونی را انتخاب کنند.
پیشرفت و توسعه صنعت سینما با تکیه بر ادبیات فانتزی
سینما از دهۀ 1960 تولید فیلم‌هایی بر پایه داستان های فانتزی را آغاز کرد. به مرور زمان و با تکیه بر ادبیات فانتزی فیلم‌های متعددی ساخته شد. مهم‌ترین ویژگی این فیلم‌ها سیالیت و عدم قطعیت است که می‌تواند مرزهای انسان و غیرانسان، ارگانیک و تکنولوژی، مدرنیته و پست‌مدرنیته، طبیعت و فرهنگ را به چالش بکشد. همین ویژگی از ژانر فانتزی ابزار ارزشمندی برای نمایش آنچه در قرن بیست و یک می‌گذرد، ساخته است. در روزگاری که به‌طور فزاینده‌ای شبیه به داستانهای علمی- تخیلی است، انسان‌ها برای آشنایی با جهان‌های ناشناخته، ارائۀ نظریه‌های جدید والحاق تجربه‌های تازه به روزمره‌شان، بیش از هر زمانی نیازمند ژانر فانتزی هستند. ریشه‌های ادبیات فانتزی با اسطوره‌ها و افسانه‌های مردمی در قرون وسطی شکل گرفت و در قرن بیستم با نویسندگانی مثل جی.آر.آر تالکین و سی.اس. لوئیس به اوج رسید.
مقایسه‌ای میان سریال های اقتباسی از رمان های فانتزی
برای درک بهتر مزیت مجموعه تلویزیونی می‌توانیم مقایسه‌ای میان سه‌گانه ی « ارباب حلقه‌ها » و « بازی تاج و تخت » و « ویچر » و « خدایان آمریکایی » و « هری پاتر » داشته باشیم. قسمت اول ارباب حلقه‌ها ( یاران حلقه‌ها ) بر اساس اولین کتاب از سه‌گانۀ جی آر.آر.تالکین با 187790 کلمه و در 178 دقیقه ساخته شد. درحالیکه فصل اول بازی تاج و تخت بر اساس مجموعه کتابهای جورج آر.آر.مارتین با 298000 کلمه و در 550 دقیقه ساخته شد. سریال بازی تاج و تخت توانست دو برابر بیشتر از سریال ارباب حلقه‌ها توجه مخاطبان را جلب کند؛ با وجود آنکه طول مدت یاران حلقه‌ها چیزی حدود 3 ساعت است.
این موضوع نشان می‌دهد که چگونه یک مجموعه تلوزیونی طولانی می‌تواند با روایت داستانهای عمیق‌تر و پیچیده‌تر، مورد توجه مخاطبان بیشتری قرار بگیرد. در ادامه، به بررسی این فیلم های اقتباس شده از رمان های فانتزی می‌پردازیم:
ارباب حلقه ها | The Lord of the Rings
در سال 1958 در ژانر فانتزی تحول بزرگی توسط جی آر.آر.تالکین با فروش 100 میلیون نسخه از سه‌گانه ارباب حلقه‌ها ایجاد شد. این شخص الهام‌بخش آثار بسیاری از جمله موسیقی، فیلم، تلوزیون و بازی‌های ویدئویی و رومیزی شد. اما در سال 2001 با اکران اولین قسمت از سریال ارباب حلقه‌ها به کارگردانی پیتر جکسون ، کتابهای تالکین بیش از هر زمان دیگری محبوب شدند. کتاب ارباب حلقه‌ها در حال حاضر به 38 زبان ترجمه شده و سومین رمان پرفروش تاریخ است. داستان در عصر دوم سرزمین میانی رقم می‌خورد و دربارۀ ارباب تاریکی، سائورون است که می‌خواهد حلقۀ یگانه را به‌دست بیاورد. این حلقه بخشی از روح سائورون است که با آن می‌تواند به قدرت خود بازگردد.
موفقیت‌های فیلم سه گانه ارباب حلقه ها
مجموعه فیلم ارباب حلقه‌ها تا کنون بیش از 150 میلیون نسخه فروخته است و در مجموع حدود 10 تا 15 میلیارد دلار درآمد و 250 جایزۀ سینمایی از جمله 17 اسکار به‌دست آورده است. فقط میزان فروش کتاب رمان ارباب حلقه ها 2.25 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. جالب است که بدانیم برای فیلم برداری همزمان هر سه قسمت این فیلم اقتباسی از رمان ، 20000 نفر زیر نظر جکسون کار می‌کردند که آنها هم 10000 نفر دیگر را زیر نظر داشتند. این آمار، نام جکسون را میان بزرگ‌ترین کارفرمایان جهان قرار داده است.
درآمد باکس آفیس سه گانه ارباب حلقه‌ها
نمودار زیر میزان در آمد باکس آفیس سریال ارباب حلقه ها را در سال 2018 در آمریکای شمالی و جهان نشان می‌دهد. فقط قسمت دوم این سه گانه در آمریکای شمالی با اکران در 3622 سینما به 339.79 میلیون دلار فروش رسید.
مقایسه میزان هزینه و درآمد جهانی باکس آفیس سریال ارباب حلقه‌ها
مقایسه میزان هزینه و فروش باکس آفیس ارباب حلقه‌ها نشان می‌دهد هر سه قسمت این فیلم علی‌رغم هزینۀ بسیار کم، در آمد بالایی در گیشه داشتند. پرفروش‌ترین قسمت از این سه گانه، قسمت سوم ارباب حلقه ها ( بازگشت پادشاه ) است که از سال 2001 تا 2017 در باکس آفیس جهانی 1.02 میلیارد دلار فروش داشت. قسمت اول این سه گانه ( یاران حلقه‌ها ) نیز که تحسین منتقدان را برانگیخت، بیش از 870 میلیون دلار درآمد کسب کرد. این فیلم با وجود مقیاس بزرگ، میزانسن‌های دقیق و فیلمبرداری در مکان‌های عجیب و دیدنی، تنها 93 میلیون دلار هزینه داشت که در مقایسه با استاندارهای امروزی تجارت سینما نسبتا ناچیز است. هزینۀ تولید برخی فیلم‌ها تا 300 دلار هم می‌رسد، درحالیکه اثر قابل توجهی محسوب نمی‌شوند. مثلا هزینۀ تولید فیلم هابیت ( نبرد پنج ارتش ) 250 میلیون دلار بود اما در باکس آفیس آمریکای شمالی فقط 255.12 میلیون دلار فروش داشت.
علت محبوبیت سریال ارباب حلقه‌ها
گرچه درون‌مایۀ اصلی سریال ارباب حلقه ها فانتزی و حماسی است، در طول تماشای آن هیچ کدام از احساساتمان دست‌نخورده باقی نمی‌ماند؛ شادی، غم، ترس، نگرانی، هیجان، خشم، عشق، حسرت، دلتنگی و عواطف دیگری که انسان هنوز لفظی برایشان نساخته است. داستان پر از شخصیت‌های جذاب و باورپذیر است که هر کدام در عین اینکه به انسجام داستان کمک می‌کنند، قصۀ جداگانه‌ای دارند و ما می‌توانیم شاهد فرآیند انتخاب‌هایشان در دوراهی‌های اخلاقی باشیم. توصیف‌های فیلم چنان دقیق و محکم است که ما همراه با شخصیت‌ها حضور در طیف وسیعی از مکان‌ها را تجربه می‌کنیم. مکان‌هایی که شاید با تماشای ده‌ها فیلم دیگر نتوانیم همه‌شان را تداعی کنیم؛ از فضاهای زیبا، بهشتی و عرفانی تا مسیرهای ترسناک و بیابان‌های آزاردهنده. همچنین در طول داستان با موجودات منحصربه‌فردی مثل الف‌ها، هابیت‌ها، اورک‌ها، عقاب‌ها و عنکبوت‌های غول‌پیکر مواجه می‌شویم که هیچ منشئی جز تصورات نویسنده ندارند.
اکنون بیست سال از اکران ارباب حلقه‌ها می‌گذرد اما این سه‌گانه همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد و در صدر پربیننده ترین سریال های ژانر فانتزی قرار دارد. چراکه کم‌تر فیلمی می‌تواند بیش از سه ساعت مخاطب را خیره به صفحۀ تلوزیون نگه دارد، بی‌آنکه او حتی برای دقایقی احساس خستگی کند. ارباب حلقه‌ها یک داستان سرشار از تعلیق با داستانهای فرعی متعدد است که تا آخرین دقیقه، فیلم را در اوج نگه می‌دارد؛ چنانکه هر سکانس از فیلم برای مخاطب می‌تواند مهم‌ترین سکانس باشد.
بازی تاج و تخت | Game of Thrones
سریال بازی تاج و تخت شرح یک مسابقۀ بی‌رحمانه برای دست‌یافتن به قدرت است که در قارۀ وستروس با دسیسه‌های سیاسی، درام‌های احساسی و نبردهای سخت اتفاق می افتد. در طول فصل‌ها با کارکترهای مختلفی آشنا می‌شویم که همه برای نشستن بر تخت آهنین مبارزه می‌کنند. حدود 60 درصد از شخصیت‌های اصلی این سریال به انتهای داستان نمی‌رسند و در نتیجۀ جنگ و خشونت می‌میرند. این مجموعه فیلم هشت فصلی بر اساس کتاب اول از مجموعه رمان « ترانه یخ و آتش » نوشتۀ جورج آر.آر.مارتین ساخته شده که در سال‌های 2011 تا 2019 منتشر شد. سری رمان های تاج و تخت قبل از ساخت این سریال نیز محبوبیت بسیاری داشت که تاکنون به 45 زبان مختلف ترجمه شده و بیش از 90 میلیون نسخه در سراسر جهان فروخته است. نمودار زیر میزان درآمد جورج آر.آر. مارتین را از می 2011 تا ژوئن 2016 نشان می‌دهد که سالانه حدود 12 میلیون دلار است. سریال بازی تاج و تخت هر قدر به جهت قوت قصه و داستانی و بازی‌های حرفه‌ای قابل ستایش است، به دلیل استفادۀ مکرر از خشونت و برهنگی قابل انتقاد است.
علت محبوبیت سریال اقتباسی بازی تاج و تخت
این سریال در سال 2017 نامزد 2 جایزۀ گلدن گلوب شد و فقط در سال 2019 نامزد 32 جایزۀ امی شد که نهایتا در رتبۀ دوم قرار گرفت. طبق برخی گزارش‌ها HBO برای ساخت این مجموعه 1460600000 دلار هزینه کرده که یکی از پرهزینه‌ترین سریال‌ها در تمام دوران تلویزیون محسوب می‌شود. همچنین این سریال در هر فصل بطور میانگین حدود 44 میلیون بیننده داشته که بر این اساس پرمخاطب‌ترین و بهترین سریال تاریخ در جهان است. سود این سریال در هشت فصل به ازای هر قسمت 285 میلیون دلار برآورد می‌شود و تا سال 2021 فقط از طریق حق اشتراک فیلم 7.7 میلیارد دلار درآمد کسب کرده است.
فیلم بازی تاج و تخت با داستانی جذاب و بازی بی‌نقص هنرمندانش، طرفداران زیادی را از سراسر دنیا جذب کرده است. حضور شخصیت‌های متعدد در طول داستان، این شانس را به هر بیننده‌ای می‌دهد که دست کم با چند شخصیت، ارتباط عمیقی برقرار کند. چنانکه نظرسنجی‌های مختلف نشان می‌دهند مخاطبان سریال اقتباسی از رمان بازی تاج و تخت بیش از هر چیز مجذوب شخصیت‌ها شدند؛ زیرا تعادل کاملی بین خشونت، هیجان و رابطۀ جنسی ایجاد می‌کردند و به این ترتیب باب سلایق مختلف قرار گرفتند.
طبق یک نظرسنجی در سال 2019 در ایالات متحدۀ آمریکا که به تفیک سه نسل بیبی بومر، ایکس و زد انجام شد، 39 درصد از کسانیکه سریال بازی تاج و تخت را دیده‌اند به آن علاقه دارند؛ درحالیکه فقط 5 درصد از آنها این سریال را دوست ندارد.
نظرسنجی دیگری نیز نشان می‌دهد که 44 درصد از بینندگان سریال اقتباس شده از رمان فانتزی بازی تاج و تخت ، کل این سریال را از ابتدا تا انتها دوست داشتند؛ درحالیکه 39 درصد فصل‌های اولیه را ترجیح می‌دهند و تنها 8 درصد بینندگان فصل‌های آخر را بیشتر دوست داشتند.
همچنین طبق نظرسنجی دیگری که در همان سال انجام شد، 10.7 میلیون نفر اظهار داشتند که روز بعد از پخش قسمت پایانی سریال پرطرفدار تاج و تخت در محل کار حاضر نخواهند شد، 3.4 میلیون نفر دورکاری خواهند کرد؛ درحالیکه معمولا این کار را نمی‌کنند و 2.9 میلیون نفر هم اعلام کردند دیر به محل کار خواهند رفت.
ویچر | The Witcher
داستان فانتزی ویچر در یک جهان خیالی با الهام از قرون وسطی جریان دارد و به شرح زندگی گرالت و پرنسس سیری که سرنوشتشان به یکدیگر خورده می‌پردازد. ویچر اقتباس شده از مجموعه کتاب رمان ویچر نوشتۀ آندژی ساپکوفسکی ساخته شده است. فصل اول این سریال متشکل از هشت قسمت است که در سال 2019 در نتفلیکس به نمایش درآمد. فصل دوم نیز در سال 2021 منتشر شد.
میزان بازدید سریال ویچر
بر اساس گزارش نتفلیکس ، 76 میلیون خانواده طی چهار هفتۀ اول انتشار، این سریال را تماشا کردهاند. فصل دوم این مجموعه فیلم فانتزی که با ژانرهای اکشن ، ترسناک ، عاشقانه ، درام و گاهی هم ژانر کمدی درمی‌آمیزد، با 462 میلیون ساعت بازدید به لیست پربیننده ترین بهترین برنامه های تلویزیونی جهان پیوست و در ردیف 10 فیلم برتر نتفلیکس قرار گرفت.
خدایان آمریکایی | American Gods
این مجموعه فیلم درباره شخصیتی به نام شدومون است که به سه سال حبس در زندان محکوم شده و درحالیکه فقط چند روز از دوران محکومیت او باقی مانده به‌خاطر کشته شدن همسرش زودتر از زندان آزاد می‌شود. سپس با فردی به نام چهارشنبه آشنا می‌شود که در ظاهر به دنبال استخدام شدو به‌عنوان محافظ خودش است اما در حقیقت یکی از خدایان به نام اودین است. چهارشنبه در حال مسافرت به دور آمریکا و جمع کردن خدایان قدیمی است که حالا یک سبک زندگی آمریکایی دارند. اودین می‌خواهد خدایان قدیمی را برای رویارویی با خدایان جدید مثل خدای تکنولوژی و رسانه که هر روز قوی‌تر می‌شوند، آماده کند. اولین قسمت این مجموعه در سال 2017 از شبکۀ استارز پخش شد. سریال خدایان آمریکایی اقتباس شده از کتابی به همین نام از نیل گیمن است که در سال 2001 منتشر شد.
5 فصل اول این سریال اقتباسی خدایان امریکایی، نقدهای مثبت زیادی دریافت کرد. در Rotten Tomatoes بر اساس 82 بررسی امتیاز 92 درصد با میانگین 8.12 از 10 دریافت کرد. در متاکریتیک نیز بر اساس 36 نقد، امتیاز 77 از 100 را به‌دست آورد که نشان‌دهندۀ وضعیت مطلوب این سریال فانتزی است.
هری پاتر | Harry Potter
کالکشن فیلم هری پاتر بر اساس مجموعه کتاب فانتزی هری پاتر نوشتۀ جی کی رولینگ ساخته شد. اولین رمان از مجموعه داستان های هری پاتر در سال 1997 با عنوان « هری پاتر و سنگ جادو » منتشر شد که محبوبیت و موفقیت تجاری بسیاری به‌دست آورد. این داستان فانتزی شرح ماجراهایی دربارۀ جادوگر جوانی به نام هری پاتر و دوستان و دشمنانش است که همگی دانش‌آموزان مدرسۀ جادوگری هاگوارتز هستند. بخش اصلی رمان پیرامون تلاش و مبارزۀ هری برای غلبه بر جادوگر سیاه، لرد ولدمورت است.هدف ولدمورت سرکوب افراد غیرجادوگر (مشنگ‌ها)، تحت فرمان درآوردن دنیای جادوگران و نابود کردن کسانی است که با او مقابله می‌کنند.
12 سال از اکران آخرین قسمت سری اول سریال اقتباسی از رمان فانتزی هری پاتر می‌گذرد. حالا HBO Max اعلام کرده که سری جدید سریال هری پاتر در قالب یک مجموعه تلویزیونی در دست ساخت است. این مجموعه فیلم های اقتباسی وفادار از کتابهای اصلی خواهد بود و هر فصل به نمایش جزئیات یک کتاب از مجموعه رمان هری پاتر اختصاص خواهد یافت.
جمع بندی
در این مطلب برترین مجموعه‌های تلویزیونی اقتباسی از رمان‌های فانتزی را مورد بررسی قرار دادیم. رمان فانتزی ، داستان‌هایی خیالی‌اند که ذیل قدرت جادو تعریف می‌شوند. این داستان‌ها که تنها زاییدۀ ذهن انسان‌اند، هیچ مبنای علمی و طبیعی‌ای ندارند و هرگز تحقق نخواهند یافت. ادبیات فانتزی همواره یکی از پشتوانه‌های مهم سینما برای ساخت فیلم‌های ژانر فانتزی بوده است. امروزه با توجه با رشد مجموعه‌های تلویزیونی و سبقت آن از سینما، ژانر فانتزی شاهد جهش چشمگیری در میان سریال‌ها است. سریال های تلویزیونی اقتباسی به دلیل داشتن فصل‌های متعدد و نیز ماهیت اپیزودیک یکی از بهترین فرم‌ها برای اقتباس از رمان‌های فانتزی محسوب می‌شوند. همچنین باتوجه به موقعیت امروز دنیا که رشد تکنولوژی و فناوری به بالاترین حد خود در همۀ تاریخ رسیده، نیاز به ژانر فانتزی برای ارائۀ نظریه‌های نوین و یافتن تجربه‌های تازه، بیش از همیشه احساس می‌شود. همین مسئله امروزه ژانر فانتزی را به یک بستر حاصل‌خیز برای بذرهای خلاقیت و تجارت تبدیل کرده است.
